page 55

7 P.M.

Pika: Ma te kawanatanga te korero mo enei pire.

Timoti Whiua: Kua tukua kinga tangata na raua nga pire nei.

Pika: I te mea kaore ano kia oti he mahi ma tatou e mea atu ana ahau kia kaha kia oti ai i mua mai o te Paremata.

Tamahau: I te mea ko tenei te taima mo ta Heke, ka whaka takotoria atu e ahau tona pire, engari mana ano e korero.

Pika: Ka panuitia atu e ahau te pire a Heke, tono i te mana.

Hone Heke: E te tumuak menga mema honore, kua rongo koutou i te panuitanga a te Tumuaki i [gap — reason: illegible] ku pire, kaore ke atu aku kupu.

H oi te mea hei korerotanga atu maku kia koutou, ko te mahi kua whakaritea i roto i te pire nei ara ko te whahahaere i o koutou whenua.

Heoi ano te mea e tonoa atu ko te mana whakahaere i o koutou whenua, me era atu mea, e puta ake ana i waenganui ia koutou me te pakeha.

Kua kite iho koutou i nga huarahi tono i te mana, konga kupu tautoko kaore i konei, otira kua rongo koutou i aku kupu.

Ko te rarangi 2 e mea ana kia riro ano ma koutou e wehe he wahi hei tunga mo to koutou mana, kei waiho atu ma ratou e homai, kua meatia kotahi ki konei, kotahi ki ko.

Pika: Kua marama he ara korero ma koutou i runga i nga korero a Hone Heke.

Mangakahia: Kei o tatou ringa katoa nga pire o tenei Hui, a tena atu ano etahi, a tena atu ano tetahi ara hei mahinga ma tatou i a tatou mahi.

Te take i kotahi ai tatou i mua o te tunga o te kawanatanga, ko te kupu i penei, me pewhe e kitea ai to tatou mate, a kitea iho ana me tuhituhi; na konei ka tuhia.

Kia kaha tatou, kia puta ai to tatou ora, kaore he ara ke atu e pata ai ta tatou mahi, mehemea ka kotahi ta tatou mahi ka pai. He mea tenei kua takoto i mua kia mahia, kaore e ahei kia peka ke atu ta tatou mahi i te mea i haina ai tatou, ara kia haere i runga i ta Taiaroa, Engari ta Heke, kaore hoki e pai kia hoatu ketia te mana ki etahi tangata, penei me ta Taiaroa.

Ko ta Wipere e mahi i naianei i te mea e tono atu kia katia nga hoko whenua, ko ta Heke kei runga ake i ta Taiaroa, i te mea ko ta Heke he tono mana Motuhake a ko ta Taiaroa he tono mana Huihui.

R. Aperahama: E kaha katoa nga korero o roto i te pire a Heke me ta Taiaroa a e mea atu ana ahau ko ta Taiaroa e mahi, ko Taiaroa he tino tangata ia, e mohio heki ki te mahi i tona pire ko Heke kaore e mohio, he penei ano ia i a tatou kua takoto page 56noa atu ta Taiaroa i roto i enei wiki kua pahure ake nei.

Tamahau: He patai taku kia koe e Taiaroa, mehemea ka patua tetahi kupu kotahi o te Pire ka pewhea koe?

Taiaroa: Mehemea ka patua mai tetahi kupu kotahi o taku pire, kaore e pai te waiho atu ano i te mea e hara i te iwi, a kaore hoki te iwi e mohio, ka homai ano e ahau ma te Hui e tirotiro te kupu i patua i hoatu ranei.

Tamahau: Ka pera atu ano ahau kia Heke.

Heke: Ka unuhia mai ano konga kupu anake i mahia atu i konei e pai ahau kia paahitia.

Tamahau: Tooku whakaaro, mehemea ki te whakarereketia tetahi kupu o roto o enei pire, me mau mai ano, ki te iwi kaua rawa e paahitia mehemea ka rereke atu i ta tatou i mahi ai, mehemea ranei ki te whakatikatia me unu mai ki waho.

Kaua hei haere tetahi tangata Rangatira ki reira hoatumenema..a ai.

Me riro ma tatou katoa e whiriwhiri nga kupu e hiahia ana tera taha kia uru.

H. K. Taiaroa: I haere mai ahau ki te mahi i te mea pai, kaore tahi he mana Motuhake i roto i ta Heke e korerotia nei e koutou, engari ano taku, E ahua rite tonu ana ano aua pire e rua konga kupu o ta Heke kei muri tonu, a tera e ahua tupato nga pakeha, tera ratou e penei, "He ara kohuru aha ranei kei muri."

Mo te kupu "Tu rite: i te pakeha," he mea whakapoto noa iho tenei, ko te tikanga o tenei, kia penei tatou te kaha me te pakeha, e kaha nei ki te mahi ture mo ratou a ki te whakahaere hoki i o ratou ritenga. Mehemea ka homai ko te ingoa anake o taku pire, kua riro mai te mana i a tatou, a kua taea e tatou te mahi ture mo tatou ano, Era ahau e tino kaha ki te hapai i te mea e oti i tenei hui, kia puta mai he pai kia tatou.

He mea pai kia riro ma te kawanatanga e mau nga pire nei ina paahitia, hei hoa moku. Kei te puare tonu enei pire ki te whakauru kupu tika, kaua tatou hei korero noa iho, engari tonu te mahi i tetahi ora mo a tatou tamariki.

Monga kupu e kiia nei he kaporeihana taku pire, kaore rawa he kaporeihana i roto.

Ko ahau te tangata e patu haere tonu ana i nga Reiti, menga Rori pooti.

Kaore rawa ahau e pai kia uru tatou ki raro i te mana kaporeihana.

H. Ropiha: I runga i nga korero, e titiro ana ahau kei te takoto tetahi, enei pire e rua, a na reira ahau ka mea, me kawe tahi enei pire e rua.

Mehemea kei te motuhake raua e rua, me mau atu ko ta Taiaroa i naianei, kia uru ra nga mema o te kotahitanga ka hoatu ai i ta Heke.

N. Patuawa: E tautoko ana ahau i te pire a Taiaroa, i te mea konga kupu o ta Heke kei rota katoa i ta Taiaroa. E pai katoa aua pire, heoi te mea nui ko te mana i roto i ta Taiaroa.

A. Kipa: Ko ta te whare i kite ai, ko tera taku.

W. Kupa: Ko ta Taiaroa e tuku i page 57naianei.

H. Niania: Ko ta Taiaioa e tuku atu i naianei.

W. Kawatupu: Ko taku ko ta Heke e tuku atu i tenei taima.

N. Haari: Kotahi o enei pire e mea ana kia motuhake, a ka tautoko ahau i te mea e tono ana i te mana Motuhake. E penei ake ana ahau, me hoatu ko ta Heke, me waiho mai ta Taiaroa.

A. Kume: Rite katoa enei pire e rua, he ora katoa e puta mai kia tatou, ara ki te kotahitanga. Mote te kupu "Huihui," mo te Maori anake, kaore mo te pakeha. Mo te kupu e ki nei:—" Kia pera tatou me te pakeha e kaha nei ki te mahi ture mo ratou." Kaore tenei i te mea kia hui tahi tatou me te pakeka, engari he whakaatu kia pera to tatou kaha. Ko enei pire e rua kei te rite tonu, heoi anake te mea e rereke ana, ko ta Taiaroa kua oti nga waewae nga ringa. Ko ta Heke kaore ano.

I rapu katoa ahau i nga kupu o tenei pire, kaore tahi he kupu he i kitea e au. Mo te kupu o taua pire monga komiti, e tika tonu ana, kei a koutou ano te whakaaro ki te tono atu, ki te pewhea ranei.

Karena Kiwa: E tautoko ana ahau i ta Heke, ko te take e tono atu ana i te mana Motuhake, a ko ta Taiaroa ko te Mana Huihui.

Kiriwehi: E toru nga pire kei to tatou aroaro, ko ta Taiaroa e rite ana ki ta Kerei, heoi ano te mea i rereke ai ko te kore o te kupu kaporeihana.

Ko ta Heke i rereke rawa atu, na reira ka tautoko ahau i ta Heke. I patai ano a Heke kia tatou mehemea ko tewhea mana e hiahiatia ana e tatou kiia atu ana e tatou ko te mana motuhake.

Pika: Kia tupato te korere mo Taiaroa. Koia he mema kua haina ki te kirihipi, a e kore ia e mahi i tetahi mahi hei patu i a tatou engari te ora mo tatou me te iwi.

H. Huriwai: E mea ana ahau kia haere tahi aua pire e rua ki te Paremata.

H. Paea: I haere te haina i runga i te mea kia tonoa he mana motuhake, na reira ahau ka tautoko i ta Heke, otira me ata tirotiro, kia kitea te mea pai.

I mahia [unclear: e] Taiaroa tona pire kia kaha ai ia ki te mahi i tana pire, mehemea ra ia he tangata kaha ki te mahi. Me kaha rawa tatou ki te mahi i ta tatou mahi, Tena ano tona wa e riro mai ai nga whenua reti hei papatupu.

Mangakahia: Me te mea nei kei te noho komiti te whare.

Tamahau: E motini atu ana ahau kia tukua ki te komiti, me nuku te whare mo apopo.

Pika: Kia mutu te korero ka nuku ai.

H. Paeara: Ko etahi o nga ahua whenua kaore i roto, ara nga whenua raruraru.

H. Tomoana: Konga whenua katoa e tonoa nei kia riro mai te mana i te Maori.

Toroaiwhiti: Tooku hiahia kia kotahi nga pire nei.

R. Huru: Heoi te pire e hiahia ana ahau ko ta Heke anake.

Pika: Ka nukuhia te whare mo apopo.