.gif)
Niu Tireni.
Te Tau Wha Te Kau Ma Whitu O Te Kuinitanga o
Kuini Wikitoria.
Whakawhaititanga.
| Ingoa. | |
| Matua korero. | |
| 1. | Ingoa Poto. |
| 2. | Whakamaramatanga. |
| 3. | Ka ahei te Kawana ki te whakaputa Karaati mo nga Rahui o Arahura. |
| 4. | Ma te Kai-tiaki o te Katoa e whakahaere nga rahui. |
| 5. | Me tuku e te Kai-tiaki o te Katoa aua rahui i raro i te tikanga makete, tono a pukapuka ranei. |
| 6. | Utunga taunaha ki nga kai-riihi. |
| 7. | Tikanga whakahaere tautohe. |
| 8. | Ma te Kai-tiaki o te Katoa e mahi nga riihi me etahi atu mea. Metua korero. |
| 9. | Me pa ano nga tikanga o Te Ture Rahui Whenua Maori. |
| 10. | Whakahoutanga riihi. |
| 11. | Me pa ano hoki nga tekihana 6 me to 7 o runga ake nei. |
| 12. | Me ahei te Kai-tiaki o te Katoa ki te whakahaere whakawa, &c. |
| 13. | Tikanga mo te wai me nga korere wai i runga i nga rahui o nga takiwa keri koura. |
| 14. | Kaua e whakahaua te Kai-tiaki o te Katoa kia utu i nga whakapainga o runga o nga riihi. |
| Apiti. |
He Ture hei whakarite tikanga whakahaere i te Rahui Maori i te Waipounamu Niu Tireni.
Notemea i runga i nga tikanga o te Pukapuka Hoko o Arahura i whakaotia i te rua tekau ma-tahi o nga ra o Mei i te tau kotahi mano e waru rau e ono tekau, ko te whenua e whakamaramatia ano i roto i te tuarua o nga kupu Apiti ki tenei Pire, e mohiotia nei ko te Rahui Maori o Arahura i weheaketia hei painga mo etehi o nga tangata o te Iwi o Ngaitahu: A notemea kua puta nga kupu whakaae mo te taha ki a te Kawanatanga o te Koroni kia karaatitia taua rahui ki nga tangata no ratou te whenua: A notemea i tetahi ota i roto i te Kaunihera, i tuhia i te toru o nga ra o Pepuere i te tau kotahi mano e waru rau e ono tekau-ma-ono, i kiia kua whakaae nga Maori no ratou te whenua kia whakaurua taua rahui ki raro i nga tikanga o "Te Ture Rahui Maori, 1856," a i runga i tena takoto pumau ana taua whenua ki a te Kuini i raro i nga tikanga o taua Ture i whakatikatikaia e "Te Ture Whakatikatika i Te Ture Rahui Maori, 1862:" A notemea i timataria i runga i tena tetehi tikanga riihi i takoto ai te whenua ki nga kai-reti o naianei, a he mea tika he mea pai hohi kia mahia etehi whakaritenga hei tiaki i nga take kua tupu ake i raro i taua tikanga riihi.
No reira ka meingatia hei ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ara i roto i te Paremete, i runga i tona mana ara:—
page 2
| 1. | Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Rahui Maori o te Waipounamu, 1883." | ||||||||||
| 2. |
I roto i tenei Ture, mehemea kaore e rereke ana i nga tikanga:— "Kai-tiaki o te Katoa," tona tikanga ko te Kai-tiaki o te Katoa i whakaturia i raro i "Te Ture mo te Tari Tiaki o te Katoa, 1872." "Poari" tona tikanga ko te Poari e tu ana i raro i taua Ture. "Whakapainga" tona tikanga me pa ki nga whare, taiapa, whakatonga rakau, awa keri, tanumanga wai, whakatipunga ki te karaihe, me etahi atu whakapainga kua mahia e nui atu ai te pai o taua whenua. |
||||||||||
| 3. |
Ka whaimana te Kawana, i runga i te ingoa o te Kuini, ki te karaati ki nga Maori e mau nei o ratou ingoa i roto i te Apiti Tuatahi o tenei Ture, nga rahui Maori i roto i te Apiti Tuarua nei, e kiia ana ko "taua rahui," kia tuturu kia ratou, mai i te ra tuatahi o Pepuere, tahi-mano-waru-rau-whitu-tekau-ma-iwa, i runga i te tikanga Tenata Kamana i runga i nga paanga me nga hea kua whakaritea nei i roto i te Apiti Tuatahi o tenei Ture. Ko te karaati e tukua ana i raro i tenei Ture, me whakamarama i nga hea me nga paanga o aua tangata o roto o te karaati, e kore e taea te hoko, te kurutete, te mokete, te riihi, te tuku ranei i runga i etahi atu huarahi, ko aua tu tukunga katoa me kaua e mana kaua hoki e whaitikanga i runga i te Ture. Ko nga take me nga paanga e karaatitia nei i raro i tenei Ture me tuturu i runga i te tikanga o te Ture ano i tukua ki aua tangata i te ra e whakahuatia ana i roto i te karaati. |
||||||||||
| 4. | Ahakoa te putanga o taua karaati, me haere taua rahui i raro i te mana whakahaere a te Kaitiaki o te Katoa, i raro hoki i nga tikanga o tenei Ture, me whakahaere me riihi hoki, i raro i te ture e mana ana i ia wa i ia wa mo nga rahui Maori, kaua e rereke. | ||||||||||
| 5. | I roto i nga marama tahi-tekau-ma-rua i mua mai i te mutunga o nga riihi e mana nei i naianei, me tuku e te Kai-tiaki kia riihitia ano, me makete me tuku ranei i runga i te tikanga tono a pukapuka, i raro i nga tikanga me nga ritenga e whai ake nei, me etahi atu tikanga e hanga ana e te Poari:—
|
||||||||||
| 6. | Ko nga moni e utua ana hei taunaha, hei moni tuku noa ranei i mua, me utu ki nga tangata na ratou i whakatu aua whakapainga, ki a ratou ranei i tuku iho ai, ki nga mea tika ranei hei whakakapi i a ratou i runga i te ture. | ||||||||||
| 7. | Ki te puta he tautohe ko wai ranei te tangata tika hei tango i etahi moni taunaha, i tetahi wahi ranei o aua moni, ma te Poari e whakarite tetahi tangata, etahi tangata tika ranei hei whakawa hei whakatau i taua tautohe i runga ano i nga huarahi e tohutohungia ana e te Poari, ko te whakatau a taua tangata a aua tangata ranei, tuhituhi rawa, me tino mana rawa ki runga ki nga tangata katoa e pa ana ki taua mea. | ||||||||||
| 8. |
Ma te Kai-tiaki tonu o te katoa, i runga i tona ingoa, e whakaoti nga riihi e tukua ana i raro i tenei Ture, a ka mana tonu aua riihi e kore e he i a Te Kuini i a wai ranei. A notema hoki tera ano etahi atu rahui Maori, e kiia nei i konei he Rahui i te Waipounamu, kua poneitia ano nga tikanga riihi, a e tika ana hoki kia atawhaia peneitia ano hoki nga paanga kua tupu ake i raro i aua tikanga: No reiara ka meingatia hei ture enei e whai ake nei. |
||||||||||
| 9. | Ko nga tikanga o "Te Turo Rahui Whenua Maori, 1882," mehemea e ahua rite ana me pa ano hoki ki nga Rahui i te Waipounamu, i raro i enei tikanga e whai ake nei. | ||||||||||
| 10. | Mehemea ka whakahoutia tetahi riihi e mana ana inaianei i te mutunga o nga tau o taua riihi me haere i raro i nga tikanga e whai ake nei:—
|
||||||||||
| 11. | Ko te tekihana ono me te tekihana whitu o tenei Ture me pa ki nga riihi mo nga Rahui i te Waipounamu e hanga ana i raro i tenei Ture. | ||||||||||
| 12. | Me mana me tino whaitikanga rawa te Kai-tiaki o te Katoa i runga i tona ingoa whaimana ara "Te Kai-tiaki o te Katoa" ki te whakahaere whakawa, tamana ranei mo tetahi whakaritenga, tetahi hara ranei kua puta tera ranei e tipu ake, tera e mahia ranei, me haere i raro i nga tikanga o etahi Ture o mua, i raro ranei i tenei Ture. | ||||||||||
| 13. | Ko nga Rahui Maori o te Waipounamu i nga takiwa keri koura, i whakaritea i raro i "Te Ture Takiwa Keri Koura, 1877," me penei tonu mehemea nei he whenua ake na te tangata noa i raro i te Tekihana 31 o "Te Ture Takiwa Keri Koura, 1877." | ||||||||||
| 14. | Kaua nga tikanga o tenei Ture e mea rae whakahau te Kai-tiaki o te Katoa kia utu i nga whakapainga i hanga i mahia ranei ki runga ki te whenua e riihitia ana, ki te tango ranei i aua whakapainga i runga i te utu whakarite i te mutunga o aua riihi o nga riihi ranei o muri atu. |
Apiti.
Apiti Tuatahi.
| Eka. | Eka. | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. | Werita Tainui | 30 | 14. | Tini Tarapuhi | 30 | |
| 2. | Ihaia Taiaui | 30 | 15. | Hira Makarini | 25 | |
| 3. | Wikitoria Mutu | 25 | 16. | Riaki Tauhare | 25 | |
| 4. | Hoani Tainui | 14 | 17. | Teoti Pita Mutu | 25 | |
| 5. | Metapare Wepu | 14 | 17 [sic]. | Hira Mutu | 14 | |
| 6. | Makarini Tohi | 25 | 19. | Pita Mutu | 14 | |
| 7. | Wikitoria Waipapa | 20 | 20. | Inia Tauhare | 14. | |
| 8. | Amiria Tainui | 14 | 21. | Wakena Kokorau | 14 | |
| 9. | Hakiaha te Horo | 11 | 22. | Hinepakia | 14. | |
| 10. | Ripeka te Horo | 10 | 23. | Wakatau Pakapaka | 16 | |
| 11. | Aperahama te Aika | 20 | 24. | Ihaia Tuhuru | 20 | |
| 12. | Hori Kerei Taiaroa | 25 | 25. | Inia Tuhuru | 25 | |
| 13. | Ripini Waipapa | 12 | 26. | Riki Mairaki Taiaroa | 14 |
Apiti Tuarua.
Ko te whenua katoa i te takiwa e tata ana ki te Awa o Mawhera, i te Kauti o Weterani, e tae nei aua whenua ki te rima rau eka, nui atu iti iho ranei, e mohiotia nei ko to Rahui Maori o Arahura te ingoa o taua wahi. Te rohe o te taha Whakararo ko te Awa o Mawhera; te rohe o te taha ki te Rawhiti, he whenua kua karaatitia, wha-mano-rima-tekau riiki nui atu iti iho ranei; te rohe o te taha ki te Tonga, iwa-mano-waru-rau riiki nui atu iti iho ranei, o te rohe o te Taone; te rohe o te taha ki te Hauauru he awa wai-tai; haunga nga wahi me nga taha kua tau ki te Kawanatanga i runga i te hoko i riro ranei mo nga mahi a te katoa i raro i nga tikanga o "Te Ture mo nga Mahi Nunui, 1876," me nga Ture whakatikatika.