Publicly accessible
URL: http://nzetc.victoria.ac.nz/collections.html
Copyright 2009, by Victoria University of Wellington
Prepared for the
All unambiguous end-of-line hyphens have been removed, and the trailing part of a word has been joined to the preceding line. Every effort has been made to preserve the Māori macron using unicode.
Some keywords in the header are a local Electronic Text Collection scheme to aid in establishing analytical groupings.
He whakamarama poto i ona tikanga.
Ko nga mahi ma tenei ropu huihuinga:
Ko te upoko o taua Kotahitanga he Tumuaki e pootitia ana i te tuunga hui o ia tau o ia tau, mo te kotahi tau. I raro iho i a ia ko nga mema, he honore mema, he tino mema. Ko nga honore mema he mea pooti i roto i te hui, he mea whiriwhiri mai i roto i nga tangata pakeha e awhina ana i nga mahi mo te ora o te iwi Maori, me nga rangatira Maori. Ko nga tino mema ko nga tamariki katoa o
Kei tua ake nei nga mema me nga apiha o te Kotahitanga mo te tau 1898.
Mita Hamuera Atirikona Wiremu.
Te Pihopa O WaiapuHemi H. Te Popa
I mate i te marama a o Hune 1897.
Ko nga tamariki katoa o
Hone Tatana TiamanaHone Tatana HekeretariWare P. Waitai.
(
A. T. Ngata.
Hamiora Hei (
Kihipane: Rev. H. W. Williams Te Rau Kahikatea
He kupu Whakamarama.
Te upoko o tenei Komiti kei
Ko nga mahi ma nga Kaiwhakahaere he uiui ki nga pakeha i nga mahi e puare ana ki nga tamariki Maori o te kura. Ma aua tamariki te tuku he tono (kei te Hekeretari i
Ko te hui tuarua a te Kotahitanga o nga Tamariki o
No te ata o tenei ra ka puare te hui. Ka tu te Tiamana (
Muri iho ka panuitia te ripoata a Te Komiti Tumuaki mo te tau 1897. Te tino kupu o roto, ko te hohoro o nga tikanga a te Kotahitanga ki te horapa ki nga wahi katoa o te motu. I kauwhautia ki waenganui i te nui o Ngatiporou i nga whakaeke mate kia Meiha
I panuitia ano hoki te Kaute o nga moni mo te tau 1897. Hui katoa nga moni i kohia e £40 7
Ka mutu tena ka panuitia te pukapuka tuatahi o te hui, na
To muri iho he panui na
He maha nga kupu a te hui mo runga i enei panui.
Ahiahi iho ka panuitia ko te pukapuka a
Ko tetahi tenei o nga tino panui i korerotia ki te aroaro o te hui. He korero na Te Paka mo tona taenga ki Parihaka kia kite i nga mahi a Te Whiti, kia kite hoki i te ahua o te noho a nga tangata Maori o tera takiwa. He nui tona whakamihi ki te matauranga o Te Whiti, ki tona matau ki te aru haere i nga rongo korero o tawahi, me te arahi i tona iwi. Otira ko te whakahe a taua tamaiti ko te tapeka ke o nga ako a Te Whiti ki waho i nga ritenga o te Karaipiture, ko te whakapohehe i tona iwi, me te whakaae kia whakahaerea i roto i ona rohe nga mahi e kore nei e tika ma te tangata whakapono. Mehemea e whai ana a Te Whiti kia tahuri nui tona iwi ki te whakapono tika, kia mau te tangata ki te ture, kia tahuri ki te whakamahi i te whenua, katahi te huarahi marama. E taea ana e Te Whiti etahi tikanga nunui te whakahaere; ko ana hui o te 17 o nga ra o te marama hei tauira ki etahi atu iwi i te pai o te whakahaere i te kai. Otira kaore i te marama ki te iwi kei hea he mutunga mo ana e ako nei. I nga tau e takoto mai nei i te aroaro he aha te pai e kitea iho ana ka puta mai i nga whakahaere a Te Whiti. Kaore i te mohiotia. Mehemea ka tahuri nui a Te Whiti ki te whakaora i tona iwi i runga i nga huarahi e kitea iho ana e te tangata kuare he
I tu a
I te ata o Te Taite ka tu ano te hui. Na
"Ki taku titiro e rua wahanga o te iwi Maori hei tirohanga, hei hopukanga hoki, ma to koutou Kotahitanga e hiahia na ki te whakaora i to koutou iwi. Ina hoki ko te iwi o mua atu i Te Tiriti o
"Heoi ano te mahi ma tatou he whakahoa ki te Paremete o Nui Tireni kia tahuri mai hei hoa awhina mo tatou ki te whakamutu i te kai waipiro a te tangata Maori; ara, me kawe tenei mate ki te aroaro o te Paremete kia tino hanga he ture hei arai i tenei kai kino, mehemea he hiahia to ratou kia ora, kia tupu ano tenei kakano tangata ki te ao. Kaore he huarahi ke atu e ora ai, ko tenei anake. Ora tangata, ora whakapono, ora taonga, ora whenua. Me waiho ma te pakeha e inu tona wai, he wai whakahau hoki pea tera i tona tipu, i tona hua ki te ao.
"Ko tetahi o nga mea nui mo koutou mo nga tangata e tipu ake ana i naianei ko te whenua. Na, ko te nuinga o te whenua kei aua tangata nei e pupuri ana. Engari ko te nuinga ano o aua whenua kua hokoa e ratou, ko nga moni kua rukea kinotia atu ki roto i te wai e whakaaturia ra e nga mea e tino kuare ana o ratou, kei te tiakina kei te whakamahia ranei e nga mea whai whakaaro.
"Kia Kaha kia noho mataara tatou mo tenei. Kia kaha te tono ki te Paremete kia rahuitia nga toenga o aua whenua i naianei kia mau hei whenua mo koutou me o koutou uri i muri ia koutou.
"Ko te wahanga tuarua o te iwi Maori, ko koutou tae iho ki nga mea o koutou kei roto i nga whare-kura Kawanatanga e akona ana i naianei ano. Ko te iwi Maori tena e hohoro te taka ki roto ki nga tikanga e wawatatia nei hei waka whakawhitinga ki tena huarahi e noho tahi mai na koutou. He pai kia awhinatia e te ture nga Komiti Maori o nga kura kia kaha ai ratou ki te tohe i nga tamariki kia kaha te haere ki te kura. Ki te kore e pera ka maumau noa te ako i aua tamariki. Ki te whakaaro hoki me puta mai i
Te mutunga iho o te panui ka takoto te take ki te aroaro o te hui, kia tukua ano ma te iwi Maori o ia takiwa e pooti mehemea e whakaae ana ratou kia puta he raihana hotera ki roto i to ratou takiwa. A whakaaetia ana taua take.
Muri iho ka panuitia te pukapuka a
Katahi ka takoto he take ke, ara, kia whiriwhiria mehemea e tika ana kia whakaakona te Paipera i roto i nga kura Maori. Kitea ana i runga i nga whaikorero kei te hiahia tonu te iwi Maori kia akona enei mea ki a ratou tamariki i roto i nga kura. Kaore he kura Ratapu e akona ai nga tamariki Maori ki te Karaipiture me te aroha o te Atua. E tino kuare rawa ana nga tamariki Maori ki enei mea nunui e ora ai te tangata. Whakaaetia ana e te hui enei take katoa, a puta ana te kupu kia tonoa ki te Kawanatanga kia whakaarohia mai enei mate, te noho matapo o nga tamariki e haere
No te ahiahi ka panuitia te pukapuka a
He kupu apiti atu ta Hatara Kereama, ara, mo tona wetiweti ki te mahi e tanumia nei nga tupapaku ki te taha o nga awa wai e inumia ana e nga kainga tangata. Otira i whakatupato ano nga kaumatua kei ponana te mahi i anei mea. Notemea ko a te Maori tikanga no nehera, na ona tupuna, e kore e taea te takatakahi ki raro, te ruke atu i te ra kotahi. Ma te ata ako, ma te ngawari, e kite ai nga mea whaiwhakaaro i te he o te whakatupu i runga i te tinana, i roto i nga kakahu, i nga whare, me te pa, i nga mea hei huna i te tangata, ara, i nga kakano o tenei mea o te mate.
Na
Kaore i maha nga korero mo tenei panui, notemea i whakaaro te hui kei te whakahaerea ena mea e te Kotahitanga o nga Kaumatua me te Paremete.
He panui poto ta
I tautokona enei kupu e te hui.
No te ata o te Mo Nga Mea O Te Iwi Maori I Paheke Atu I Te Whakapono."
I panuitia ano taua pukapuka i te hui a nga minita pakeha e mahi ana i waenganui i nga Maori. I tu ki
I whakaatu a Te Manihera i te nui o te raruraru i tupu ake i roto i nga whawhai Maori me te karakia Hauhau. Na reira i whakatupu te kino i waenganui i te Maori me te pakeha, i wehi mai ai te Maori i nga tikanga pakeha, i whakatuturi ai ki nga ako a nga Minita me nga Mihinare. Ka tupu ake te ngakau kino, te wetiweti ki nga mea hou, te whakatoi ki te whakapono me te karakia, nga mea katoa e arai nei i nga huarahi atu mo te Maori ki te maramatanga, ki te ora. Na te pakeha ano i pokanoa ki te tukino, ki te whakamamae i te ngakau Maori, ahakoa ua ratou he kuare. Heoi,
Muri iho ka panuitia e Te He Tauira Mo Nga Kainga Maori." He kupu tohutohu nana mo te ahua o te kainga Maori. Tona ki he pai kia hoki te Maori ki te ritenga a nga kaumatua, kia hangaia nga kainga ki runga i nga wahi tiketike, hauangi, kia matara atu i nga repo. Ko nga whare me whakatata ki te ahua o to te pakeha whare, ara, me whakakore atu nga whare puni, me wehe ke te kainga o ia tangata me tana whanau. Otira kia whai whare
Kei muri i tenei ka tu etahi kaumatua Maori, a
Tenei ano etahi panui kaore i korerotia i te tuunga o te hui. Tae rawa mai hoki i te meera kua hiki te hui. E rua na Kia Whakakotahitia Te Iwi Maori." Ko te whakapotonga tenei:—
"Tera au e kiia he ponana, i au e tohe nei kia titiro whakamua atu tatou nga taitamariki ki te mea e whaia nei e tatou. Ki te ki a etahi ko ta tatou e whai nei ko te huihui i nga mana katoa e ako nei i te huarahi tika ki te Maori, i nga kura, i te hahi, i nga tangata whaiwhakaaro, kia rite ra te haere a era, ka hikoi atu ai. Otira kaore he he o te rere atu ki mua whakahaere ai i te huarahi hei takahanga atu. He aha oti tau e wawata na i te roa o te ra? Ko tau pea, ko te karo i te mate, ko te whakarewarewa i nga tini taumahatanga e pehi nei i te iwi Maori. Ta tetahi, he kuhu noa ake i enei ra, ma te
"Ko taku e wehi ana, haunga ake etahi mate, kei ngaro te toto Maori, kei whai a tatou tamariki ki te pekeha. ka riro nga toto i te pakeha. E kui ma, ahakoa to koutou ahuareka ki te hunaonga kiri ma, kei teka o koutou ngakau ki nga kupu a nga tupuna. Ko te whenua kia pakeha, ko nga kai kia pakeha, otira ko te ngakau me te toto kia Maori. Ki te kore tena hei aha kau enei ako. Kei riro rawa ma te pakeha te whakamanamana a muri ake nei i te mea ka ngaro tou kanohi Maori ite a o, nona rawa te tatai i ahu mai i nga taniwha o
"He mau no oku whakaaro ki kona i tautoko ai toku mangai me toku ngakau i te huihuinga a o tatou kaumatua e kiia nei ko te Kotahitanga o te iwi Maori. Ma ratou rawa pea e huihui nga morehu o nga hapu Maori, ona wawahanga katoa, o te hiku o te motu, o te puku; o te hauauru. Ma kona rawa pea e tangatanga ai nga wahi katoa, e tere noa ai te rawhiti ki te tonga, te tonga ki te hauauru, te hauauru ki te raki, e huihui ai nga toto, e tupu ai he iwi Maori, he iwi kotahi, he iwi maia ki te whawhai ki nga mate mai o tawhiti."
Ko te upoko o te panui tuarua ko "
"He take tenei kaore i whakaarohia e te hui tuatahi i tu ki
"Tera te ngakau whakatoi e mea ake ki te maumau o te tuku i tenei iwi i te wahine ki te kura; ko nga hamumu ano hoki ena mo nga tungaane e tukua ana ki nga kareti. A ki te tautokona etahi i naianei me tautoko ano hoki etahi. Notemea e kore e tino whaipainga nga kura Maori kia tatou ki te kore e akona ngatahitia nga tamariki tane, me nga tamariki wahine ki nga tikanga pakeha, nga mea tane ki a te tane mahi, nga mea wahine ki a te wahine mahi.
"To tatou mate to te tane he manaaki kino i te wahine kaore i ta te pakeha manaaki, kaore e tirohia e tatou te wahine, kaore e tapuhitia hei taonga tapu. Kaore he haranga atu o te wahine kia tatou i te taurekareka, i te kaimahi. Kia tatou ki te Maori he tumau kua te wahine, ki te pakeha he hoa manaaki. Na kona kaore e whakarangona to te wahine waha i roto i te iwi Maori. Ka tupu ake nga tamariki me te takahi tonu i nga ako a o ratou whaea. Mehemea ka akona a tatou tamariki ki ta te pakeha tikanga, ki tana manaaki, ka moe nga tamariki kura ia ratou na o te kura, ka rewenatia te iwi katoa ki te rewena pai, ka matau te wahine ki te hapai i tona tupu, ki te whakaputa i a ia i roto i te iwi Maori, hei whakawhanau tamariki, hei ako i ana tamariki, hei whakatupu tangata mo roto i te iwi, e taea ai te ki na tona whaea i waihanga tona ngakau, i ako ki a ia te wehi ki a Ihowa, te aroha ki te tangata."
Ko te panui whakamutunga na
Ko te tau tuarua tenei i tukua atu ai nga pukapuka o nga korero a a koutou tamariki, a a koutou mokopuna kia koutou. Ko te tuarua tenei o nga tau i whakahaerea ai enei tikanga nunui i waenganui i te iwi. Ka ahu atu ano te tono kia koutou kia tahuri nui mai ki te tautoko i enei mahi, kia manakohia mai e koutou enei wawata hei taonga, i te mea i tupu ake ano i roto ia tatou, kaore i ahu mai i te pakeha. Kua whakaarohia hei tenei tau ka whai atu nga huihuinga a nga taitamariki e piri ana ki tenei Kotahitanga ki nga marae nunui tonu o te iwi Maori, a i runga i te karanga mai a tera wahanga o te iwi, ara, a Ngatiporou kua whakaaria te tuunga mo te hui o tenei tau ki
He karanga atu tenei kia koutou kia tae mai ki taua hui, kia manaakitia mai nga tikanga e mahia nei e a koutou tamariki, e a koutou mokopuna, e kimi nei ratou i roto i te pouritanga, i te pito ora mo te iwi, i runga i to ratou matauranga ki nga ritenga a nga iwi e rua, e mamae nei ki nga mate o te iwi, ki nga mate tinana, ki te ngakau matapo, ki te pohehe. Ma koutou ma nga kaumatua e tautoko enei huihuinga. Koia i karangatia atu ai
Na nga rangatira o Ngatiporou i powhiri tenei hui ki to ratou takiwa. E tika ana hoki kia haere nui atu te huihuinga o enei taitamariki whiriwhiri o roto i te iwi Maori ki nga takiwa Maori whakaari ai i a ratou take, whakaatu ai i o ratou whakaaro.
He whakamarama poto i ona tikanga.
Ko nga mahi ma tenei ropu huihuinga:
Ko te upoko o taua Kotahitanga he Tumuaki e pootitia ana i te tuunga hui o ia tau o ia tau, mo te kotahi tau. I raro iho i a ia ko nga mema, he honore mema, he tino mema. Ko nga honore mema he mea pooti i roto i te hui, he mea whiriwhiri mai i roto i nga tangata pakeha e awhina ana i nga mahi mo te ora o te iwi Maori, me nga rangatira Maori. Ko nga tino mema ko nga tamariki katoa o
Kei tua ake nei nga mema me nga apiha o te Kotahitanga mo te tau 1899.
I mate i te 1 o Hurae, 1897.
Kua mate i Pepuere, 1899.
Ko nga tamariki katoa o
Hone Tatana Tiamana.
Hone Tatana Hekeretari.
A. T. Ngata.
Hamiora Hei (
Kihipane: Rev. H. W. Williams Te Rau Kahikatea
,
Ko te hui tuatoru o te Kotahitanga o nga tamariki o Te Kareti o
No te ata o te Mane ka tu mai te tima ki
Ko Ngatiporou no te Mane me te
No te ahiahi o te Mane ka whakakiia e nga manuhiri te whare-karakia hou i Taumata-o-Mihi, ia Mita
Te mutunga o te karakia ka tomokia te wharehou o
No te tekau o nga haora o te ata ka tu te hui, ko Te Wiremu ano te Tiamana. Ka whakaturia ko
Ka whaikorero a Te Wiremu ki te hui, he mihi nana ki ona tamariki, he karanga i nga rangatira o Ngatiporou: "E whaka-whetai ana au ki Te Atua mona i tiaki ia tatou i tutuki pai mai ai tatou ki konei ki te tuatoru o a tatou hui. Kei mea nga kaumatua ki te ako atu o nga tamariki nei ia ratou; e mahi ana nga tamariki i runga i te ngakau ngawari, i te ngakau tauhena, i, te marie. Ma enei ka tupu ai nga mahi. Mehemea he mahi whaiti tenei mo
"Ngatiporou! tena koutou; he whakamananga tenei no ta koutou powhiri.
Ka mutu nga korero a Te Wiremu ka pootitia e te hui he mema honore i roto i nga rangatira Maori, ko te rarangi tenei:—
No muri iho ka panuitia e
Katahi ka whakahaerea te take tuatahi hei whiriwhiringa ma te hui, he panui na Pita Henare Te Paaka (no
I whakaae a
I ki a Te
I whakahe a
No te 3 karaka ka hui ano. Ka ui a
Ka neke te hui mo te hawhe haora, ka puta nga tamariki o Mo Te Kaute o Te Iwi Maori." Ka ki ia i waenganui i te tau 1858 me te tau 1896, e tata ana ki te 16.200 o te iwi Maori i ngaro atu ki te po, kaore i tiriwatia; ara e 426 tangata e mate ana i te tau kaore e tiriwatia. Ki te tuturu tena ahua, tera pea e tino ngaro te kakano Maori i roto i nga tau e 80. Kei runga anake tenei mate i te tinana, a ko nga take mate kua marama i runga i nga ripoata e tukua ana ki te Paremete e ono ara:—
I whaikupu a
Ka hiki te hui ki te 7:30 karaka o te po.
Ka mutu te karakia i te 70 nga haora ka puare ano te hui. I whakaritea tenei po katoa ma Ngatiporou, hei whakaputanga ma ia tangata ma ia tangata i ona whakaaro mo nga mate e peehi nei i te iwi Maori, mo nga take hoki e whakahaerea ana e tenei Kotahitanga.
I whakaatu a
I tautoko a Te
I tautoko a Te
Ka whakatupato a
Katahi a
No te 10 karaka ka neke te hui mo te ata o te Wenerei. Ka haere ano ko nga manaaki, ko nga mahi whakatetete ahuareka a Ngatiporou.
No te hawhe paahi o te 9 ka puare te hui. Ka panuitia e Te
Muri iho i tenei ka tukua ki te kura anake nga mahi, a ka korero te kura i tona reo pakeha.
I runga i te motini a
I runga i nga patai a
Ka motinitia e
Ka apitiria hoki e
Ka whaikupu a Te Tatana, a Te
Whakaaetia ana e te hui nga motini e rua.
Ka neke te hui mo te 3 o nga haora o te ahiahi.
Ka korerotia e Tauha Nikora. He tono na taua tangata ki nga Pihopa, kia whakahaua nga minita kia awhina i te hui a Te Kotahitanga o nga tamariki o
Ka whaikupu a Te
Ka whakamihi te Tumuaki ki tetahi wahi o tenei panui, i runga i te poto o te takiwa i tahuri mai ai te tangata nana i tuhi ki tenei Hahi. Mo te taha ki nga minita, kaore ratou i whakahaua mo enei mahi. He mahi ano te mahi i whakaritea ma ratou. Kaati ko tenei ma nga tamariki o
Ka ki a
Katahi ka whakahokia e
Ka whaikupu a
Ka mea a
Ka tu ake a Te Tatana ki te whakaatu i tona pouri mo enei take e korerotia nei e te hui. Kaati kei pouri mai te tangata mehemea ka taikaha ona kupu. Ki tona whakaaro ko te Maori tonu kei te patu i a ia. Ko te Maori tonu kei te tapuhi i te mate mona. Ehara i te mea e kuare ana te Maori ki tona whakaheke i enei ra, e tino marama ana. He torutoru nga tamariki e whanau ana hei tiriwa mo nga tupapaku tokomaha noa atu. "He maha nga take e whakamaramatia nei kei te patu i te Maori; otira kotahi ano taku e korero ake ai au, ko te puremu, ko te kore e pumau o te moe i tana tane i tana wahine ranei Taku tino kupu tonu kia kaha ki te peehi i tenei mahi a a koutou tamariki. Kei a koutou ano kei nga matua tetahi he. Kei te paru o te kupu, kei te kore o tenei mea o te whakama e whakatupuria hei taonga ma a koutou tamahine. Me pehea e matau ai a koutou tamariki ki te pai mehemea ka rongo tonu i a koutou i nga matua e korero kino a tae rawa ki nga wahi ngaro o te tangata whawha ai te kupu. Timataia atu ia koutou te mahi, i o koutou ngutu te pupuri kei puta he kupu kino e mumura rawa ai nga paparinga o tau tamaiti kaingakau i te whakama. Kia ma atu tou tinana i te korero kino, i te kanga, i te whakapae, i te korero amuamu noa, ka ahei ai koe te whakaako i au tamariki, ka wehi tau tamahine ki te korero i nga kupu weriweri i tou aroaro. Ngatiporou mau au e awhina; ma koutou e ki mai ki au, ka timataia e koutou, e ia rangatira e ia rangatira, e ia papa, e ia koka, i tenei ra ano te tupato i te arero kei tapepe ki te korero kino. Ma koutou e timata i roto i o koutou whare kia kaua te korero weriweri e waiho hei kinaki mo nga nohanga korero, kia pehia i roto i nga hui nunui, i roto i o koutou teihana hipi. Kia kaha mai koutou, ka kaha mai hoki au i te wahi e tukua ake nei e koutou a koutou tamariki." He nui te whakamihi a te hui ki nga korero a Te Tatana, a he rite tonu te whakaae a Ngatiporou. Nga whakaaetanga o era ra, kei te pewhea ra i naianei.
Ka hiki te hui i te 5 karaka.
No te ahiahi i te 8 o nga haora ka haere nga korero mo nga mahi tohunga Maori. Na Paraire (o
"Tenei ka tukua atu e au tenei tuhituhinga hei whakaatu maku kia koutou kua noho huihui mai na, i te te ahuatanga o te tupu haere o te mahi tohunga i roto o
I tautoko a
Ka kauwhau a
I whakamaramatia ano ki te hui te kupu a Te Pirimia kia Te
"E koa ana tenei huihuinga i te rongonga ake kei te te whakaarohia e te Kawanatanga te mate o te iwi Maori i nga mahi tohunga, a kei te kimihia he tikanga e taea ai aua mahi te peehi te whakakore."
Tautokona ana whakaaetia ana e te hui.
Ka neke te hui ki te ata o te Taite.
Ka hui te
Ka panuitia te tauira o te pukapuka hei tukunga ki te Kawanatanga, kia whakaaetia mai te moni £100 hei whakamama i nga mahi a tenei Kotahitanga. Whakaaetia ana kia tukua taua pukapuka.
Ka panuitia e
Muri iha ka whiriwhiria e te. Komiti te motini a
I whakaae katoa te hui he tika kia whakaturia he tangata pera. mehemea ka marama te huarahi e taea ai te kohikohi he oranga mona. Ka ki a Te Tatana e ngawari ana tera; ma taua tangata ano e kohi he moni. Tetahi, ki tekitea he tangata tika, a ka whakaturia, ka mama noa mai i nga tangata e aroha ana ki te iwi Maori he moni hei oranga.
Ka whakaaria tokotoru nga tangata hei whiriwhiringa. Ka ui a Te Tatana kia
Ka ki a
Ka ki a Te tatana e kore e taea te whakaoti tenei take i roto i tenei huihuinga. Ka motinitia e ia kia nekehia ki
Ka pootitia nga apiha me nga kaiwhakahaere mo te Kotahitanga mo te tau 1899. Kei mua ake nei e mau ana te rarangi.
Ka hiki te hui ki te rua o nga haora o te ahiahi.
I te rua karaka ka tu te Tumuaki me etahi o te kura ki te whakamihi
Katahi ka haere katoa te hui ki te kainga o
Ka ngaro atu raua ka noho iho ko nga tamariki. No te po ka haere nga poroporoaki ki ena. I tino puta te aroha o tai o te koroua ki nga tamariki mai o tawhiti, he mutunga pea tenei no to ratou na kitenga mai ki tenei takiwa haereere ai.
Auina ake hoki i te ata o te
Ko te mutunga tenei o te hui tuatoru o te Kotahitanga o nga tamariki o Te Kareti o
Ma te Atua e whakaaro iho enei mauiuitanga, nga inoi i inoia, mana e mea kia whaihua, kia tupu haere, kia hora te ora ki nga hapu katoa o te iwi Maori.
He whakamarama poto i ona tikanga.
Ko nga mahi ma tenei ropu huihuinga:
Ko te upoko o taua Kotahitanga he Tumuaki e pootitia ana i te tuunga hui o ia tau o ia tau, mo te kotahi tau. I raro iho i a ia ko nga mema, he honore mema, he tino mema. Ko nga honore mema he mea pooti i roto i te hui, he mea whiriwhiri mai i roto i nga tangata pakeha e awhina ana i nga mahi mo te ora o te iwi Maori, me nga rangatira Maori. Ko nga tino mema ko nga tamariki katoa o
Kei tua ake nei nga mema me nga apiha o te Kotahitanga mo te tau 1897.
Ko nga tamariki katoa o
Ngata.
Hamiora Hei (
Rev. H. W. Williams Te Rau Kahikatea.
Kaititiro I Nga Kaute.
,
Te upoko o tenei Komiti kei
Ko nga mahi ma nga Kaiwhakahaere he uiui ki nga pakeha i nga mahi e puare ana ki nga tamariki Maori kura. Ma aua tamariki e tuku he tono (kei te Hekeretari i
E Nga
E eke koe i nga waka o te pakeha ka u ki
Tena anga ake whakamuri. ko
Mehemea ka whakatonga te tangata, ka ki, kaore rawa i ea tena whenua nui momona i tukua na mo taua kura, ma matou ma nga tangata i whakatupuria ki reira e ki, ea noa atu, toe mai ano tetahi wahi. Mehemea ko te matauranga i whaia, mehemea i whaia ko te whakaaro nui ki nga mahi e tupu ai te ora mo te iwi, ma matou e ki kua taea ena mea; ahakoa he iti a kaore pea i rite rawa ki ta te ngakau i hao ai—otira kua taea. Kia oti te ngahere te tua, me te tahutahu, kia pirau nga tumutumu ka whakawateatia, kia ngaro nga taru kino, ka tupu ai te kai, ka whaihua.
Ko te 26 tenei o nga tau i kiia ai a
Ma
Ma matou ano tena patai e whakautu i tona wahi. Engari me mihi ake matou i konei ki nga tangata nana matou i ako ki te tikanga o te whakapono, ki te whakaaro nui me te aroha ki te Te Popa te mea e kite ana koutou i o koutou takiwa, e tirotiro ana i nga kura Maori; kei te matau ano koutou ki te kaha o tena tangata ki te hapai i nga tikanga e puta mai ai he tika ki nga tamariki Maori me to ratau iwi.
Na enei tangata i whakato ki o matau nei ngakau te aroha ki te iwi me te whakaaro nui.
Ka rangona ake ano pea te waha e hamumu ana, na te ngakau whakatoi i ki ake, "E tama ma, kei hea nga hua o te mahi nei, o ena ako, o tena aroha, o tena whakaaro nui? I kitea ki hea o koutou, o a koutou kupu, me a koutou mahi te kiko o tena matauranga?" E tika ana ano kia patapatai mai, kia marama ai te he, me te tika. Otira hei tona wa ano whakautua ai tena patai. Kaore i nga kaumatua anake te nanu mo te moumou me te tikanga kore o te ako. Kei te nanu ano matou nga tamariki, kei te ui ake i te take o tenei henga. He tau na e puta atu ana he tamariki i
I puta mai ano ena whakaaro kia matou i roto i nga tau kua pahure ake nei. Heoi i mahara iho te tamariki he pakeke rawa te huarahi e taea atu ai nga mea o matou kua kotiti ke. No muri iho nei ka kitea, ko te mahi tenei e tika ana ma matou; ehara i te mea ma te iwi anake, ehara i te mea ma nga matua; engari ia ma matou ano e tiki atu e kukume mai era o matou ki runga ki nga mahi i akona tahitia kia matou i te kura.
No te tau 1891 ka tino pakari te whakaaro i nga tamariki kaumatua o Te Ora Mo Te Maori." I Penei te aronga o nga whaikorero me nga whiriwhiri—"Ko te iwi Maori e heke ana ki te po; ma tatou e whakaora; ko te iwi Maori he mangere, he paruparu, he kaiwaipiro; ma tatou e mea kia ahuwhenua, kia tahuri ki te whakapai i nga kainga me nga whare; ma tatou e mea kia turakina te waipiro kia mutu ai te haurangi; ko te iwi Maori e moumou noa ana i ona rawa ki nga hui tangihanga, marena, Kawanga whare; ma tatou e mea kia whakakorea nga hui e iki nei i te kai raua ko te tangata ki te po. Me whakakore nga tangihanga. Me tuku nga tamariki ki te kura. Me tino hapai nga tikanga o te whakapono."
Ko a te tamariki kupu ena i tena wa; he kupu pakeke, taikaha. Te hoatutanga ki te iwi Maori, nohea e tahuri mai. Anei nga kupu whakahoki mai, "E tama ma, e tika ana a koutou kupu, tika rawa atu.
Otira me titiro tonu iho koutou ki to te Maori ahua; e kore e taea te whakarereke." Te homaitanga i ena kupu ki te tamariki, ka tuohu te upoko i te wehi me te whakama. Kotahi ano te takiwa i tino kauwhautia ai nga whiriwhiri a taua hui, ko te takiwa o
Na, ka takoto ena whakaaro. Ka marara nga Kaiwhakahaere ki nga kura me nga mahi pakeha; ka kiia e te tangata kua hoha. Otira kaore i noho mangere nga tamariki nana te tikanga i whakatakoto. E mahi ana i etahi mahi, e whakaaro ana, a taea noatia mai te makariri o te tau 1896. Ko hoki mai etahi i
Na ka riro na te mahita tonu na Te Tatana raua ko Te Wiremu (Mita Hamuera) i tautoko te whakaaro a nga tamariki; na raua i tino manaaki i kiia ai he taonga nui. Ka tukua he panui powhiri ki nga tamariki o te kura o
No te
Kaore he tino mahi i oti i te
I whakamaramatia e
No tenei ra ka tino puare te hui. Te mahi i te ata he whakariterite i nga tikanga me nga ture mo te " Ropu" ara mo te "
"Ko taku tino mihi tonu i tenei ra ko to koutou taenga mai ki te manaaki i au, i to koutou kura, me tenei mahi nui whakaharahara ka timataia nei. Tena koutou. Ko te nuinga o koutou kei te ngaro atu i au. Otira i au e titiro atu nei kia koutou, ano kei konei katoa era, na koutou i whakahoki mai ki au o ratou ahua.
"Mo te mahi nei, i timataia e tatou i roto i te inoi i te mamae nui o te wairua, kia pai te Atua ki te awhina iho. Kei hea atu te mahi i tenei, te nui whakaharahara te taimaha? Kia tino marama a tatou whakahaere kia ngawari. Kia ata haere, ka ata whakato i te purapura; a kaua tatou e ngakau kore mehemea kaore e kitea wawetia he hua. Ko nga kupu ki o koutou matu ki o koutoa tupuna kia ngawari, notemea ehara
Ka mutu tenei ka panuitia e Tuteke Wirepa (he tamaiti rangatira no
"He mea nui ano tenei hei whakaarohanga ma tenei hui ara te ahua o nga tamariki e akona ana ki te
"Te ki a te pakeha kaore rawa he painga o te kura ki te tamariki Maori, hei moumou noa te ako, te pau o nga kaha o nga matua, kaore e whai tikanga o ratou matauranga. Te ki a o tatou matua, ko nga tamariki kura nga tamariki tino tutu rawa o roto i te iwi Maori, ko tatou nga tangata tino hianga, puremu, tahae mangere, kai-
"Me whakaae ake e au e tika ana ano pea ena whakapae, ina hoki o te tini o te tamariki i akona ki tenei kura torutoru rawa nei i mau ki nga tikanga i akona kia ratou, i tahuri ki te whai i te ora mo tona tinana me tona iwi. Otira, me ui ake ano e au, no wai te he i penei ai; no aua tamariki tonu ranei, no te matauranga ranei, no nga matua ranei? Ki taku whakaaro hehe ano to nga tamariki; otira, no nga matua me te ahua noa o te kainga Maori te tino he rawa. Ka whiwhi te tangata i etahi kupu pakeha mana, i etahi tikanga torutoru nei a te pakeha, ka hoki ki te kainga. Tae atu ki reira e rereke ana te ahua o te kainga ki a ia; kaore he mahi e tau ana mana, kaore he mea hei here i nga whakaaro hianga. Ka pa ki te wahine, ki te waipiro ranei, kaore nga matua e riri. Ko nga matua tonu ki te whakamoe ki te wahine. He aha he mea hei tieki i roto i te ngakau o te tamariki i ana mea i ako ai ki te kura, i te whakapono i te whakaaro nui, i te wehi mai i te hara? Kaore noa iho. Na konei ra ka taka etahi o tatou ki te he, i mania tonu kore rawa he tuunga waewae, he maunga ringa ranei. Mehemea e kaha ana nga matua ki te tieki, mehemea kaore e whakapakepakea e whakararurarutia, mehemea e whiwhi ana i te mahi, a e tata ana ki te hunga e karakia tika ana ki te Atua, tera ano e kitea he hua o ratou nei matauranga e moumoutia nei i naianei."
Ka tu ake ko Tutere. He maha nga kupu apiti mai. I whakaaetia kaua pea te he e tino whakataua ki nga tamariki; me whakaaro ano te ahua o te kainga e hoki ai ratou, te ahua o te noho a te Maori, te kore mea hei pupuri rawa i te mahara o te tangata ki ana i ako ai i te kura.
Ko te korero a te hui i te huinga o te po, mo te "Hahi Maori" tona timatanga mai me te tupunga a tae noa mai ki tenei ra. Na Te Reweti Mokena Kohere (he tamaiti rangatira no Ngati-
"Ko aku kupu e kore e maha; heoi ano he whakamarama i te timatanga mai o te Hahi Maori me te tohanga haeretanga o te whakapono
"No te tau 1814 ka u a Te
"No taua wa ka kawhakina atu a
"Na te aha ra i iti ai te karakia o te Maori, i tino koroukore ai ki te whakapono me te mahi ki Te Atua? He aha i kore ai nga whakatupuranga o muri nei i whai i runga i nga tapuae o nga tupuna? Na nga mahi a te pakeha, ka tahi; a na te ngakau ano o te tangata. I tupu ake nga whawhai maha mo nga whenua Maori; ka raruraru ki te Kawanatanga. Hopu mai te pakeha ka raupatutia ko o tatou whenua. Na ka titiro te Maori, 'E koro ma ehara te mahi e akona nei kia tatou, he tinihanga.' Ko etahi i ki rawa he mea ata tuku mai nga mihinare hei para i te huarahi kia ngawari ai te tomokanga mai o te iwi pakeha ki enei motu ki te tango i nga whenua me nga rawa o te Maori.
"Otira no te Maori ano tetahi ngakau kore. Ko nga tikanga kikino a te pakeha i tangohia e ia hei taonga mana. Ko te
I puta ano he kupu apiti tautoko i te whaikorero a Te
Auina ake i Mo Nga Kura."
"E ki ana te pakeha me etahi ano o te iwi Maori e kore e roa ka tino ngaro rawa atu tenei iwi i te mata o te whenua. Ki taku whakaaro ka ora tonu to tatou iwi, mehemea ka ako ratou i nga ritenga papai, nana nei i ora ai te pakeha. Ma nga kura ka taea atu ai ena ritenga te tango mai. Ko nga mea e akona ana i nga kura ehara anake i te matauranga ki te korero pakeha ki te whika ranei. Kei tua atu ano i ena, ara, ko nga mea katoa e tupu ai te tangata ko te whaiwhakaaro, ko te whakapono.
"Ka 28 nga tau o te whakapuaretanga i nga kura Maori, otira ka 24 nga tino tau. Na nga kura i matau ai te iwi Maori ara nga whakatupuranga o muri nei ki etahi o nga ritenga papai a te pakeha. Engari kaore he tino painga nui i puta mai ki te Maori. Ko te noho a te Maori kua kino rawa; kua iti te whakapono, kua kaha ake te raruaru wahine, te puremu me te tahae; a ki te ki a etahi kua kaha ake te kai waipiro. Mehemea he tika e taea e te kura te peehi ena mea kino, he aha i piki haere tonu ake ai te kaha i roto i enei tau maha e tu nei nga kura i roto i nga pa Maori, me te haere tonu a nga tamariki ki reira ? Ki taku whakaaro na te ngoikore o nga kura, a na te he o nga whakahaere. Kaore te paipera e akona ana i roto i o tatou kura Maori; i tino araia rawatia te Atua ki waho. E he ana tenei; notemea ma te whakapono ki Te Atua ka ora ai te tangata; a hei a a ia ano e tamariki ana ka ako ai ia i te rongopai me te ture a Te Atua.
"Ko tetahi, kaore i te akona ki nga tamariki kura nga mahi e puta ai oranga kia ratou me o ratou hapu, te mahi paamu, te mahi
"Otira ko te ako i te ture a Te Atua te tino mea, kia uru rawa te whakapono ki roto i te ngakau i nga kiko me nga uaua o te Maori, hei reira rawa pea wehi mai ai ia i te kino, i nga mea e poke ai te wairua, e mate ai i te aroaro o te Atua."
I ahu ano etahi korero mo nga kura nunui i
Ko nga kura Maori ririki kaua e whakaparahakotia e te tangata. He mahi nui ta ratou, he whakapai ake i te ahua o te iwi o te kainga, kia rite ai mo te hokinga mai o nga mea i tukua atu ki nga kareti penei i
I tino whakaaetia he mea pai kia kererotia te Paipera i roto i nga kura Maori, kei te he rawa hoki nga taitamariki ki nga kupu a Te Atua. Ka ki ake a
Ko etahi mea i puta ake i te panui a
Na
(I te mea e ngaro tonu ana nga korero a
Ka tu ake ko Te
Ka ki a
Na Turupa Ngata
"Ki toku whakaaro ko te tino mea tenei hei tirohanga ma tenei hui. Kua takoto nga kupu whakapae mo tatou mo nga tangata i akona ki nga kura, ko te matauranga e whaia nei he kore tikanga noa, inahoki ka taea, ka moumoutia. E whakapaea ana mai kei a tatou te mate o to tatou iwi, he mangere no tatou ki te whakamahi i o tatou matauranga. Ko taku nanu tonu ko te kore mahi hei tangotango ma te ringa hei whakaarohanga ranei ma te hinengaro, hei whaka paunga mo te wahi o te matauranga i riro mai ia tatou.
"He maha ra nga mahi hei mahinga ma tatou. Ma etahi ko nga mahi tonu a nga kaumatua a nga kainga Maori, ko te tua ngahere, ko te kokoti me te rui karaihe, ko te kuti hipi, ko te mahi ruuri keri rori ranei, ko te keri kapia me te mahi koura, he mahi enei e rite ana ma tatou; engari hoki enei e puta mai ana he oranga i roto; he pai ake i te mangere noa iho. Ma etahi ko te whakapai i nga piihi whenua e toe ana ki o ratou hapu, ko te whakatuputupu hipi, kei ai he ki ma te pakeha kei te takoto hua kore noa nga whenua Maori, ka tikina mai ka murua e ona ture. E hara ia tatou i o tatou hapu ranei tenei he. Kaore e taea e te Maori te tino whakapai ona whenua kia whakataua ra ano e te
"Tena ano etahi mahi te mahi kamura, parakimete teera, tuitui nohanga, te mahi toa me era atu mahi a te pakeha. Kei te whakawhiwhi ano te Kawanatanga i nga tamariki Maori ki etahi o enei mahi. No te kura o
Kei runga ake i enei mahi katoa ko nga mahi Roia, Takuta, Minita, Mahita kura. Ma te matauranga nui me te whai moni ka taea ai ena. Kaore i hira rawa ake te matauranga o te tamariki pakeha i to te Maori ki enei mahi. Kei te ako etahi o nga tino tamariki matau o tenei kura ki te mahi roia, me te mahi minita. Taihoa ka tae etahi ki te kura takuta, a mea ake pea ka uru etahi ki roto i nga kura Maori hei kaiwhakaako. Ma te iwi Maori e ki mai 'Me homai tonu he Maori hei roia hei takuta hei Minita mo tatou' ma ratou e manaaki ka puta ai he hua i roto i ena mahi.
"Kaua rawa te tangata e whakaaro kei te mangere te ora mo te tinana mo te wairua ranei. Ka mangere te tinana me te hinengaro ka mate, ka tikima mai e te Atua ka tangohia atu nga kaha. Kaati pea tatou te whakamanawa tonu ki o tatou ritenga Maori, ma raua tangata tatou e whangai ki te kai. Me mahi, me whakapau nga kaha katoa ki te mahi, ma te mate e tiki mai e tango atu i runga i te mahi."
Katahi ka whakatakotoria he tikanga hei whiriwhiringa ma te hui, ara, ka whakaturia he Komiti hei kimi mahi ma nga tamariki o tenei kura; me tuku mai e nga tamariki he tono ki taua Komiti ki ona Kai-whaka-haere ranei, whakaatu mai i nga mahi e hiahiatia ana, me nga mahi e whakaarohia ana ma ratou e to ratou iwi e o ratou matua ranei.
I tino tautokona tenei
No te ahiahi o te Wenerei ka tae mai a Te Popa (Kai-titiro o nga Kura Maori) me Mita
Ka tu mai a Te Tatana ka ki e kore e taea e ia te korero te tangi a tona ngakau ki ona tamariki mo tenei whakaaro nui a ratou; notemea i tino ohomauri rawa ia i tenei ahiahi, he mea huna rawa hoki i a ia. Ka ki a Te Popa, kua maha ona tau e mahi ana i roto i te iwi Maori, katahi ano ta te iwi Maori koha nui ki a ia, he mea nui whakaharahara ki roto ona whakaaro.
Ka mutu tena ka haere ano nga korero o te hui. Na Aata Wiremu te whaikorero tuatahi mo te "Hahi Maori; ona mate me nga huarahi e taea ai te whakaoraora." Tona ki kua heke rawa te kaha o te Hahi Maori, ahakoa Mihinare pehea ranei i tona ahua o mua. Kua iti rawa te whakapono o te iwi Maori, kaore i rite ki to nga tupuna. A e marama ana ano nga take i ngoikore
Tetahi titiro ana kaore i te marama etahi o nga whakahaere a nga Hahi e kauwhau ana i te rongopai i roto i nga pa o te Maori, kei te tino ngoikore rawa. Mehemea ka taea te tuku he mihinare, he tangata kaha ki nga takiwa Maori ki te whahaohooho i te iwi katahi, a i nga Minita Maori tonu; mehemea e akona ana ratou ki te mahi takuta, ka rua ai he rakau ko te Paipera ko te rongoa, ka oho katoa te iwi, ka tahuri nui ki te mahi i nga mahi e paingia ana e te Atua. Ehara i te mea me whakapa rawa enei tangata hei Minita; ka taea noatia atu e te tangata, mehemea e tapatahi ana tona ngakau ki te mahi ki te Atua, te kauwhau i te rongopai o te oranga tonutanga. Ko nga tangata i whakatapua o ratou ngakau, ahakoa tane, wahine ranei, ko ratou hei riringi he toto hou ki roto i te Hahi Maori hei whakakaha i ona wahi katoa. Me whiriwhiri mai aua tangata i roto ite pakeha tonu i te Maori. A kia tae ano ki tona wa me huihui ratou me nga upoko o te Hahi ki te kimi tikanga hou ki te whakakaha tetahi i tetahi kia ngahau ai ta ratou mahi kia kotahi ai te whakaaro.
Te mutunga o tana whaikorero ka panuitia e Hamiora Hei (he tamaiti no Te whanau a
"Ko nga minita tonu etahi o nga tino tangata o roto i o tatou hapu. E titiro atu ana te iwi kia ratou, he tangata tapu i wehea atu mo nga mahi a Te Atua. Otira ki taku titiro kanui te ngoikore o etahi o ratou; ko nga whakahaere a etahi e he ana. He ngoikore etahi, he taikaha etahi; ko etahi kei te mahi ano i nga mahi a nga Apotoro me te Karaiti.
"Kaua te Minita e mea i whakawahia ia hei noho torona, hei reira ako mai ai i te iwi, kaore rawa e heke iho ki roto i te iwi mahi ai. Me pehea e taea atu ai te ngakau o te tangata, kia tahuri mai ai ki te Atua. To te Maori ahua he tino tamariki rawa ki roto i te whakapono, kaore i penei me te pakeha. Kaati kia ngawari nga tikanga, mehemea ka taikaha nohea te tangata e aro mai. Kei
"No muri nei nga tamariki matau o tenei kura i haere ai ki roto i o ratou iwi, kauwhau ai i te ingoa o te Ariki. Ka tikina ki tawhiti nga kupu whakamarama, ki nga mea kaore nei te Maori e matatau. Me pehea e marama ai te kupu a te Atua? Ko nga whakaaro ko nga kupu whakarite i tino tauhou rawa ki te iwi Maori. Na kona kaore e arotia e te tangata, he reka kino ki roto i te taringa."
Na te panui a
A ko nga Minita o nga takiwa, ahakoa Maori pakeha me ara, kei waiho ko nga Ratapu anake, ko te Ratapu kotahi ranei i roto i te marama, hei takiwa tirotirohanga i nga hipi. Kaore i pena ta te Karaiti, kaore i pena ta nga Apotoro, ta nga Mihinare o te ao, o nga motu, tae mai ki enei motu; kia mahi tonu i te ao i te po, haunga te karakia anake, engari me whakaaro ano etahi wahi o te tangata. I te uinga atu a tetahi o nga akonga a
Na Te Popa te panui tuatahi ki te hui, " Mai I Te Runanga Ki Te Paremete." Ko ana kupu tuatahi i anga nui tonu ki te iwi pakeha, he whakatoi nana ki nga pootitanga mema. Ka tu he pooti, ko te mea nui ki roto i nga whakaaro o te tangata "Ko wai ra he mema maku nei? Ko Hone ranei, ko
Akuanei ehara raua i te tangata e matau ana ki nga ture me nga whakahaere nunui o te Koroni, he tangata murere ki te hopu i nga whakaaro o raua tangata, i nga kupu e reka ana ki nga taringa o te tokomaha. Ka hopukia e raua ko era hei patipati pooti, a riro noa atu te whakaaro o te tangata. He penei to te pakeha ahua, ko nga tangata tika, matau, kaore e pa atu ki aua mahi, he mohio no ratou kaore te tangata e tahuri mai ki te korero totika, whai tonu i nga mea ahuareka, ahakoa pai, tika, pehea ranei. Riro ana he tangata ware, kuare ki te Paremete hei hanga i nga ture. Na reira ia ka whakaaro engari te iwi Maori ara nga tamariki matau o tenei whakatupuranga, ma ratou e manaaki nga tikanga nunui o te Koroni. Engari hoki te Maori i akona i roto i ona runanga ki te ata titiro ki te kupu, kia marama nga taha katoa ki a ia, ka whakaae ai, ka whakahe ai ranei. Kaore he wehi o te Maori ki te whakaputa i ona whakaaro i roto i te runanga.
Na i te mea kua uru te iwi Maori ki raro i te mana o te
Ki tona whakaaro tera e marama ake ta te Maori whakatau mo enei mea i ta te pakeha. Kaore he mea hei whakararuraru i te whakaaro o te Maori, notemea he tauhou ia ki enei mahi; ko te pakeha nana enei mahi; ko te pakeha nana enei whakahaere, na ona tupuna o nehera a tae noa mai ki a ia. Ko nga whakaaro pohehe a nga tupuna ka tukua iho ki nga uri. Kaore i pena te Maori. Ko nga tamariki Maori i akona ki nga kura penei i
Kaore ia e mea me whakaparahako nga tamariki ki nga mea e pa ana ki te iwi Maori anake, ara nga ture whenua, hoko whenua, taake, reiti, me era atu tikanga pera. Heoi ano tana, kaua e tapatahi ta ratou titiro ki ena anake; ko ena he tikanga whaiti kaore i pa ki te Koroni katoa, e rite ana ki nga mahi a nga Kaute Kaunihera me nga taone. Engari me ahu te titiro ki waho atu, ki nga tikanga nunui; kia rua ai nga taha o te tangata, ko tona taha Maori ake, me tona taha e kiia ai ia he pononga na te Kuini, he wahi no te Kingitanga o
Ka mutu ta Te Popa ka tu ko Apirana Turupa Ngata, ki te panui i tana pukapuka mo etahi o nga kupu i puta i a Te Popa, ara mo nga tikanga e pa ana ki te Maori anake, mo te
"Ko aku kupu ka korero ake nei, hei apiti atu ki a Te Popa, ara hei whakamana i enei i kiia nei e ia he tikanga whaiti e pa ana ki te iwi Maori anake. Me ki ake e au kaua tatou, nga tamariki Maori kua hui mai nei ki konei, e whakaiti i te taha o ta tatou mahi e pa atu ana ki nga ture, ki nga mahi ranei a te Paremete. Kaore tatou i matara rawa mai i nga ture, notemea kei te whaihaere tonu mai te Paremete ki nga ritenga e whakaroa nei kaore rawa e tika mai te Kawanatanga e whakahaere, te kai-waipiro, nga kura; ma te Paremete e ki kia akona nga Karaipiture i ruto i nga kura katoa o te motu nei katahi ka taea. Taihoa pea ka tahuri nga ture ki te ahua o te noho a te iwi Maori i roto i ona pa. Ko wai e hua?
"E wha nga tino mea hei korero maku kia tatou. Tuatahi mo nga
"Tuarua mo te Kooti Whenua Maori. Kei te whakahengia tenei
"Mo te Kotahitanga, kaua tatou e whakahawea ki ana whakahaere, ki te moumou o te kai me te rawa o te tangata i ana
He pai kia uru tatou ki roto i nga whakahaere a te Kotahitanga; mehemea kei a tatou te maramatanga, ka puta atu te pai o a tatou whakahaere ki te iwi; mehemea kei a ratou te tika, ka puta mai ano te painga kia tatou mo runga i enei mahi e mahi nei tatou.
"Kua taha te ra o te Kingi Maori, i kiia ai tona Kingitanga he mana nui i roto i te iwi pakeha me te Maori. Otira kei te mau tonu te mana o te
Kaore i maha nga kupu apiti atu a te hui ki enei. I tonoa kia tino whakamaramatia e nga mea mohio te ahua o te Kotahitanga. Kiia ana kia tukua atu mo tetahi tuunga hui, ka powhiri ai i nga upoko o te Kotahitanga kia uru ki taua hui.
Te puaretanga o te hui i te ahiahi ka uia etahi mea ki a Te Popa, kia whakamaramatia e ia ki te hui, ara:—
Ka ki a Te Popa, e tino whakaae ana ia ki te whakamarama i anei mea katoa kua pataia mai nei ki a ia. Engari kaua te tangata e mahara he mangai ia no te Kawanatanga. Ka whakaatu ia i ona whakaaro ake i o te Popa, ehara i te mea i o te Kaititiro o nga kura Maori, apiha a te Kawanatanga.
E tino tautoko ana ia i te haere a nga tamariki Maori ki nga kura nunui. Ki tona whakaaro tera e ngawari te Kawanatanga e whakaae ki te moni whangai mo aua tamariki, mehemea ano ia he tamariki matau, whakaaro kaumatua, ata noho.
Kei te watea tonu nga tari Kawanatanga ki nga tamariki Maori, mehemea ratou ka puta i te whakamatauranga ara te "
Mo nga mahi Parakimete, Kamura, Teera, me era atu mahi kua whakahaerea noatia atu e te Kawanatanga he tikanga. Engari ko nga tamariki anake o te takiwa o
Ka mutu te whakamarama a Te Popa ka tu atu a Te Tatana raua ko Te Wiremu ki te whakautu. Ka ki raua ka taea ano te whakatu he mahita Maori mehemea ka whiriwhiria he tangata o tetahi iwi mo nga kura o tetahi atu iwi, kia kore rawa ai e puta ake nga riri tupuna o nehera o enei aa tata ranei. Ka ki mai a Te Popa e marama ana tena; tera pea e taea ki te penatia. Ki tona whakaaro ki te tukua he tono e tetahi tamaiti Maori, matau, moe wahine, ata noho, ki te tari o nga kura, ka whakaae noa atu te Kawanatanga ki te whakatu i a ia hei mahita.
Katahi ka haere nga korero o te po. Na Te Wiremu Hapata O Te Raukahikatea, Turanganui, me
"Ka ahu nga korero o tenei ahiahi ki tetahi taha o te iwi Maori kaore nei e ata kitea e te kanohi tauhou. E kore e maha rawa nga kupu, he wetiweti mai no te arero ki te korero i te kino, i nga tikanga whakamoe wahine a te Maori. I te mea kua hui mai nei tatou ki konei whaaki ai i a tatou i kite ai, i nga whakaaro katoa o o tatou ngakau mo nga mate e pa nei ki to tatou iwi, he pai ano kia whakaaturia tenei mate.
"E kore e tikina rawatia atu ki nehera nga kupu. Mehemea ka ata tirohia nga tikanga a te iwi Maori o naianei, ka kitea ko nga mea e marenatia ana, na nga matua i whakamoe. Na nga matua i korerorero hei tane hei wahine, ahakoa kaore i whakaae te tane te wahine ranei. Kaore e uiuia o raua whakaaro; ko te whakaaro ke a nga matua te mea nui. Kaore e tirohia te ahua o te tane, te tamariki rawa, te whairawatanga hei orange mo raua ko tana wahine me nga tamariki, mehemea ka whanau he tamariki. He mea tena kaore i nui ki roto i o te Maori whakaaro. Katahi ka karangarangatia, a ka marenatia. Kei te ra tonu pea auina ake ka marenatia, katahi ano te wahine ka kite i tana tane. He aha koa kua oti te hono e te Atua, ka kiia he tane he Wahine.
"Kia takitaro rawa ka kitea te he. Akuanei he mangere pea te tane, he tangata tutu patu i tana wahine. Ko te wahine ranei he wawau, he rorirori, kaore e tahuri ki te tiaki i to raua na whare ko te tane, ki te mahi i era atu mahi e tika ana ma te wahine ki tana tane. Na ka raruraru, ka ririri, ka kowhetewhete, a ka mahue. Ka kite pea te wahine ra i tana tangata i pai ai, ahakoa he wahine ano tana, na ka puremu. Ka puremu ranei ko te tane ki te wahine a raua tangata. Ka tino kino rawa. Otira, no wai te he i te tuatahi? No nga matua ano, kaore rawa i uiui i nga hiahia o nga tamariki. Torutoru noa nei o te hunga i whakamoea penatia e noho pai ana. E tika ana ano pea i mua i te mea e mau ana te mana o a te Maori tikanga, e tino whiua ai te hara pena.
"Na e pena ana te ahua o etahi o te iwi Maori i tenei wa; ko te hunga i marenatia e takahi ana i te marena, ka puremu te tane a raua wahine ki te wahine a raua tangata. Ka whanau mai nga tamariki i roto i te kino.
"Mo te moe puku ko tetahi mea tenei kei te tupu haere tonu. Ehara i te Maori anake te he. Te taenga mai o te whakapono ki Nui Tireni nei, ka homai ki te Maori he tikanga hou ko te marena a te Hahi. No muri iho ka whakaritea e te kawanatanga he tikanga hou mo te pakeha, ara, kia whai raihana rawa te tane te wahine ranei ka ahei ai te Minita te marena ia raua. Ka raruraru te iwi Maori i etahi pakeha kino, e mea ana e kore e mana te marena o nga Maori ki te kahore i whai raihana, a ka moe puku ki nga wahine a nga tangata Maori. He ahakoa ra, e mana ana ena marena i te ture, i te aroaro ano o te Atua.
"Na, he maha nga wahine Maori e moe ana i te pakeha, he moe noa, kaore i marenatia. Na te wahine ano pea te hiahia. Ko etahi na nga matua i ata whakamoe, hei huarahi moni mai kia ratou i nga tane a ta ratou tamariki. Kia whanau nga tamariki ka pae ka mahue, hei hangarautanga ma raua tangata.
"Ma wai e korero te kino? E ki ana te Maori ko nga tamariki i akona ki tenei kura nga nakahi rawa ki te whai wahine. Me pehea ia i te mea e riro tonu ana ma nga matua, a ma te iwi e ata whakamoe? Ka raruraru ka puremu, ka kata ai te tangata, hei ahuareka, hei korero mo nga aiahi kia reka ai te heke o te kai. O te itinga mai o te tangata i waia ai te taringa ki te rongo o te puremu, o te kawhaki wahine, o nga wahi ngaro o te tangata, kore noa iho e wetiweti mai. Engari te pakeha, huna ai i te kino i ana tamariki. Tena ko te Maori ka mahia marakeraketia; kaore te iwi e whakahe. Me whakahe hoki te take mai o te waiata, o te ruri, o te to reka me te haka? Me pehea ia he kinaki mo te korero?
"E te iwi, he tino mate tenei e ngau nei i nga kiko o te tangata. Kei te heke haere te kaute o te iwi Maori i ia tau, i ia tau. Ko te mate nei kei te patu haere i te whakapono. He aha ra he rongoa mo taua mate? Me pehea ra e mohio ai te iwi Maori kei roto ratou i te kino e noho ana? Ko te take tenei i hui mai ai tatou ki konei ko te whaaki i nga mate, me te kimi i te huarahi ki te ora. Mo tenei mate e korerotia nei e tatou kaore i kotahi te rongoa, engari he maha noa atu. Ko tatou o tena kura me o tatou tuahine i
Ka mutu enei korero ka tangi te hui ki tenei mate e ngau nei i te iwi Maori. I whakateka etahi, i mea kaore rawa pea i penei te ahua. Otira i whakaae te tokomaha kaore he kupu he o nga whaikorero.
Ka nanu a Te Tatana mo ona tamariki. He tau na e rongo ana ia i te raruraru i to ratou takanga ki te he, katahi rawa kei tenei po ka marama ki a ia te tini o nga whakawainga e takoto ana mai i nga
Te mutunga o nga korero ka tuturi katoa te hui ka inoi ki te Atua kia aroha mai ki tenei ahua o te iwi Maori ka whakakaha i tenei ope iti ki te kauwhau i tana Rongopai.
No te ata ka timata te pakaru a te hui, ka hoki nga tamariki o
Ka tu ko Apirna Ngata ki te whaikorero ki te hui.
"He tu ake au ki te huihui i nga kupu kua puaki i tenei hui. Kaore oku hiahia kia maha nga kupu o tenei ata. Kaore he mea hou hei mahinga ma tenei hui. Ko nga mea i whakaarohia hei mahinga ma tatou kua oti. Heoi au i tu ake ai, he whaakatu i nga wahi o te iwi Maori kaore ana i taea e nga ture, e te whakapono ranei, a e watea ana ma tatou e mahi. E kore e taea e tatou i runga i te mana o tenei Kotahitanga te peehi i te kai waipiro, me waiho tena ma nga ture me te Paremete. Mo nga kura, ma te Kawanatanga nga tino whakahaere.
Kei te mahi tatou i te wahi kia tatou, i te mea kua ara nei to tatou Kotahitanga. Ko nga Hahi kei te kauwhau i te oranga mo te wairua, ko nga ture kei te whakahaere tikanga mo o tatou whenua. Me waiho atu ena tino mea nunui e pa nei ki to tatou iwi ma nga ture ma te Hahi me te Kawanatanga e mahi. Ehara i te mea e tono ana ahau kia tu atu tatou i te whanga i ena mana. Me uru ano tatou ki raro i era mana, mahi ai. Engari kaua e kiia me whakapau o tatou kaha ki reira. Heoi ta tatou he awhina atu he tango mai i nga tikanga hei whakakaha mo a tatou nei whakahaere.
"Tenei ano te wahi kia tatou i mahue mai ki waho i nga ture, o nga whakahaere a te Hahi, me nga kura, ko nga pa Maori, ko te ahua o ta te Maori noho i roto i ona ake kainga. Me tango e tatou ko tenei hei pa
"Ki taku whakaaro kei a tatou te mahi taimaha rawa. Na te pakeha era mea, te kura, te whakapono, me te ture i harimai. No te Maori a ano ona paru, ana noho kino, tiaki kino i te tinana me te whare. Tera pea e kiia mai kia tatou e kore e taea e te Maori te horoi ona paru te whakarereke i ana tikanga mo tona whare me ana kai. Ko au e whakateka ana ki tena. Ehara tenei tinana o te Maori i tona tinana o mua e rite tonu ai he tikanga whare o muri nei he whare pakeha, me nga kai na te pakeha. Engari ko nga tikanga mo te noho i roto i aua whare me te kai i aua kai na te pakeha. Ka taea ano te whakarereke mehemea ka ata whakahaerea e tatou he tikanga.
"Kaore aku tikanga e whakatakoto ai mo tenei mea ki te aroaro o tenei hui. Ma te pukapuka ka panuitia ake nei e au e whakaoti taku whaikorero."
"Katahi ka panuitia e ia te pukapuka a Paratene Ngata me
Tena koutou katoa, nga Kaumatua me nga tamariki. Ma te Atua koutou e awhina. Heoi.
"Kei to koutou hui nga tikanga marama katoa mo nga take o te hui, hei whakamahara noa enei kupu, mehemea ia e uru ana ki to koutou hui nga tikanga mo nga mate tinana taonga ranei e pa ana ki te iwi Maori. Kua oti te whakamarama i roto i te pukapuka a te Popa, "Te Ora mo te Iwi Maori" aua mate me te tohutohu i nga huarahi mo te ora.
"Otira e kore e taea hohorotia i te tuatahi nga tikanga o taua pukapuka. He ahakoa ko te whakahau kia hopukia taua ora e te iwi Maori te tino mahi i naianei, ma te ngawari o nga tikanga whakahaere e kukume mai te iwi Maori ki te hopu i te ora me te noho pai mo te iwi Maori. Ko nga rangatira o nga hapu, ko nga rangatira o nga iwi, me nga tangata whakaaro nui hei kukume i o ratou iwi hapu hoki ki a ratou i pai ai. No reira me matua kukume mai e nga kupu ngawari rawa ko nga rangatira i te tuatahi a kia waiho kia ratou te nui o te mahi mo o ratou iwi hapu ranei, me te nuinga o nga mahi tirotiro i te noho pai me te ora, mo nga iwi hapu i raro ia ratou.
"Tuarua, ko nga mate tuturu e peehi ana i te iwi Maori ko te tikanga Maori, ara ko taua tikanga Maori o naianei o waenganui i te wa o te iwi pakeha nei, ara:—
"Ko te take (A, 1) tae noa ki te (4) i runga ake nei, he tikanga Maori kore rawa ona painga, mo te tinana, mo te iwi katoa, a ko nga mate e pa ana ki nga kai ki nga taonga me nga whenua me nga moni, e ora ai nga tane nga wahine me nga tamariki me nga uri e haere mai nei. Heoi ano tona painga i runga i taua tikanga Maori, ko te ingoa pai mo nga rangatira hapu ranei, nana aua kai taonga ranei, mo te wa poto noa iho ka ngaro taua whakamoemiti, ka ngaro taua pai.
"I mua i te wa tino Maori, he pai taua tikanga, notemea ko a ratou kai o era wa he mea mahi anake e ratou, ko nga taonga he kakahu Maori, he pounamu me nga tuku whenua, kia ratou Maori ano. Na mau tonu aua taonga aua whenua ranei ia ratou Maori ano: Ko nga tupapaku o mua he tapu ki te iwi Maori. Kaore te nuinga o te tangata e whakatata ki te tupapaku, kaore he hui tangihanga a te Maori i mua. Ka mate te tupapaku ka huna kia ngaro nga wahi e tanu ai.
"Na i naianei ko Nui Tireni katoa, kua riro ki te iwi pakeha. Na enei mate e wha i ngaro ai aua whenua, i pehia ai hoki te tini o te tangata e te nama; ka hui enei take ki te waipiro ka tino heke te Maori me te tupu o te tangata, kua ngaro haere te tu rangatira o nga rangatira.
"Na ko enei take kua kiia ake nei, he tino pakeke rawa ki ta te Maori tikanga, e kore rawa e tahuri mai ki te kiia atu kia whakamutua aua take e wha nei; haunga hoki te waipiro ka kaha rawa te ki kia tino whakamutua te kai a te Maori. Engari ko enei e wha he tikanga Maori me penei pea te tikanga:—
Ko nga hui ririki, me nga hui nui, e whaitikanga nei mo nga mahi e tupu ai te pai, mo te iwi, mo te hapu, mo etahi tangata takitahi ranei; me whakatu nga tangata whiriwhiri hei Komiti o roto o ia iwi, o ia hapu, o ia takiwa, o te motu nei, a ko aua tangata anake e tae ki nga hui, a ko nga kai kia rite ki nga kai e ora ai ratou, kaua e rukea noatia nga kai nui papai ranei.
"Na mo etahi hui, Kawanga whare karakia, whare Maori ranei, hui
Mo te marenatanga, kaati ano ko te hakari o te Marena, iti nei, kaua he hakari mo te iwi nui, kaua etahi atu mea taonga aha ranei.
"Tera atu etahi take e rite ana ki enei ara me tuhi ki konei hei riiwhi mo te take tuarima.
Otira me tuku atu ki nga Komiti ma ratou e hanga tikanga penei me enei kua kiia nei.
"Me whakatu e ia iwi me nga hapu nga Komiti katoa mo ia mahi mo ia mahi, whakahaere, tieki i te ora mo te iwi Maori, a me mana ratou ki te hanga tikanga pai hei hapai i nga whakahaerea a aua Komiti.
"Me apiti atu hoki ki nga Komiti o nga kura Maori o Nui Tireni nga tikanga tieki i nga tamariki kura o to ratou takiwa, ahakoa o nga tamariki i roto i te kura; me eke atu ano ki te tirotiro i nga tamariki kaumatua o to ratou takiwa, me nga tamariki i uru atu ki nga Kura Kareti, i runga i nga kupu tohutohu e tukua ana kia whakahaerea e aua Komiti.
"
"Mehemea e marama ana kia wehea mai i roto i te £7000 o te moni takoha o Nui Tireni, i whakaritea e te
"Heoi na nga kupu; kia ora tonu koutou kia tau te manaki a te Atua ki runga i a koutou whakahaere.
Na Paratene Ngata, o
Tuta Tamati, o
Ko te panui whakamutunga ki te hui na "Mo Nga Huarahi Moni A Te Maori me tana
"He maha nga huarahi moni a te Maori, he huarahi tika he huarahi he. Ki taku whakaaro i riro ngawari rawa mai i te Maori tera taonga nui, na reira pea ia i kore ai e mohio ki te ata tieki, i tino rukea ai ki nga mea tikanga kore. Ko nga huarahi tika he maha.
"He mahi paamu tetahi mahi pai. Tera e puta he oranga nui ki o tatou hapu i tenei mahi mehemea e marama ana ki te whakahaere i nga moni o nga teihana hipi me nga kaute. Tena ki koa ta te Maori, he peeke tonu te ahua o ona hipi. Me haere noa atu ia ki te pakeha tono moni ai hei mokete ki runga i nga hipi, ahakoa pehea te nui o te nama, kaore hoki e pakaru te peeke. Te taenga mai o nga hamene, ohomauri ana; ka pukepuke nga nama, ka pau noa te moni i te utunga itarete, moni roia me era atu raruraru.
"Na he maha ano nga huarahi moni a te Maori i he, he reehi hoiho, he purei kaari hipi. E tino pau ana te oranga o te Maori ki kona. Tetahi huarahi he nama, he Paramihi Nooti. Kia tino tupato rawa te tangata i ena mea kei ingoa kino ki te pakeha. Tetahi e kainga ana e nga Kaitiaki o nga tamariki nga moni reti hoko ranei o ratou whenua. Kaore te Maori i penei me te pakeha te tupato ki te ata tieki i nga moni hei whangai i nga tamariki no ratou nga whenua.
"I kainga anaketia ki te aha enei moni a te Maori? Kaore e mohiotia; i pau i nga reehi hoiho, i te waipiro, i nga hui tangihanga, i te
"Me pehea e taea ai e te Maori te pupuri te moni? Me ako ki te pakeha, me titiro ki te aroaro ki nga raruraru e takoto ana mai ka tieki i te hereni; mo te wa e mataotao ai te kiri, hei tango kanukanu mo tana whaereere me nga potiki. Ko nga taitamariki kaati te mangere. He rere hoiho te mahi nui i kitea ki nga hui me nga ahuareka. Mehemea kaore te Maori e whangai i te tangata mangere, mehemea ka uru ana tamariki ki nga mahi tuturu a ka u ki reira, mehemea ka mohio iho te tangata mana ake e kimi tetahi oranga mona, kaore hoki e whakaarohia mai e nga whanaunga tera ano pea te Maori e mohio ki te mahi mohi mana, a ki te ata whakahaere i te moni, ina riro mai, ki nga mea e tika ana."
Ka mutu tenei panui, ka kopi katoa nga korero o te hui. Ka tu nga tamariki ki te poroporoaki tetahi ki tetahi a ki o ratou kaumatua ki a Te Wiremu me Te Tatana, me nga hoa pakeha i
Ka tu mai hoki a Te Tatana raua ko Te Wiremu ki te poroporoaki ki te tangi mai ki a raua tamariki, me te tohutohu mai ano kia kaha te mahi, kia manawanui, kaua e whakama i te riri mai a te tangata, engari me whakawhirinaki tonu atu ki te Atua mana e manaaki nga mahi kua whakahaerea nei.
Katahi ka whakanekea te hui ki Te Raukahikatea i Kihipane, ma te Komiti Tumaki e panui te ra hei tuunga mo taua hui, kia haere ai he kupu ki nga rangatira Maori o nga motu e rua.
Koia tenei e nga rangatira, a nga mana, e nga tangata matau whakaaro nui o te iwi, nga take i tu ake ai matau a koutou tamariki i tukua nei e koutou ki nga kura, e karanga atu ana ki o matou hoa kura, kia toro mai nga ringa kia kotahi he haere ki te whakahaere tikanga hei whakakaha ia matou ano, a hei arahi i to matou iwi Maori ki nga huarahi o te ora me te maramatanga.
A e karanga atu ana hoki matou kia koutou ki o matou rangatira, ki o matou matua, ki o matou whanaunga, ki nga kaiwhakahaere o te iwi a ki nga iwi me nga hapu katoa o Nui Tireni kia awhinatia mai matou, ara, kia tangohia ma koutou ano ma nga kaumatua e whakahaere enei mahi taimaha, ma koutou ano e whakarite tikanga ki waenganui i o koutou iwi hapu hoki, i nga tikanga e tupu ai te ora. Ma koutou te kaha ki te awhina ia matou e taea ai he pai, he maramatanga, he oranga mo koutou me matou hoki. Ma koutou e whakahaere aua tikanga i roto i nga ropu huihuinga o nga motu nei.
Kia ora tonu koutou. Ma te Atua te whakaaro ki te tieki i te iwi Maori, kia roa ona ra, kei ngaro rawa atu i te mata o te wheuua, o
Ka huri ake te tito nei.
Tiamana:—
Nga Mahita:—
Nga Tamariki Tawhito:—
Nga Tamariki o Naianei:—
Kaititiro—.
Ko nga tamariki katoa i akona e kura ana ranei i naianei ki
Ko te hui tuawha o Te Kotahitanga o nga Tamariki o Te Kareti o
Kitea rawatia ake tu ana te to-korua ra i Kereitaone, he Rahoroi te ra, no te pakeha nga waka. Kotahi i ahu mai i
No te ahiahi o te Turei te 12 o Tihema ka emi tera. Ko
He po te whakaekenga o nga iwi nei kaore he mihi a te tangata whenua i puritia nga mihi mo te marae i te ata. I muri i te tupuhi ka takoto he aio. tera nga hau nana te iwi nei i pupuhi mai ki te marae o
I te ata ka manaaki nga rangatira o
"Kia ngawari te mahi, kaua e whakahihi kia mahara ki te ako a nga tupuna kia tauwhena te kupu.'. Kia ata haere kia arohatia mai ai, kia tautokona ai. Me mihi ake au mo to tatau hoa mo
Ka mutu ena kupu ka powhiri a Te
"E koa ana au mo toku taenga mai ki tenei hui kia puta ai aku mihi ki to koutou kotahitanga mo to koutou kaha ki te tautoko i nga huarahi e whiwhi ai to koutou iwi Maori i nga matauranga papai. He kotahi tonu te mea e whaia nei e tatou, e mea ana koutou kia whakawhanuitia te maramatanga ki te iwi Maori, e mea ana te tari o nga kura ki te awhina ia koutou. He uaua te tutaki o matou onga Minita o Te Kawanatanga ki nga rangatira maori i roto i tetahi huihuinga e whakakorerotia ai enei take. Otira i te mea kua oti mai ia koutou a koutou whiriwhiringa a kua marama koutou he mea tika kia whakapuaretia ki nga tamariki maori he huarahi ki nga matauranga nunui o te pakeha, e kore te kawanatanga e uaua.
Ko koutou ko nga tamariki o te hui nei ko koutou e whakatinana ana i nga wawata hou kei roto i nga ngakau o nga taitamariki o te iwi maori. E mea ana koutou kia kimihia e te maori nga maramatanga katoa o nga iwi e tupu nei e kaha nei, haunga nga maramatanga anake o nga puka-puka korero whakaako a te pakeha, engari nga tini korero o waho atu, nga mahi, nga whakahaere a te tangata. E tika ana ta koutou, notemea kua tae tenei tatou kei te wehenga o nga huarahi. Ma koutou e whakaatu ki to koutou iwi e kore e taea te pupuri nga tikanga tawhito, notemea kei te haere tonu te wa, kei te huri tonu te ao, kei te ahu ake nga mea hou hei tute atu i nga mea tawhito a ko te tangata e whakawhirinaki ki nga mea tawhito e paheke atu ra tera e hinga. Kia uru kia koutou tenei whakaaro, kia kaua koutou e whai i te painga mo o koutou tinana takitahi anake engari mo to koutou iwi Maori. Kei te haeremai te whakatipuranga Maori e ahei ki te kimi i te oranga ia tangata mo tona kotahi. E kore e taea te whakarereke a te Maori tikanga i te ra kotahi, kia taka he whakatipuranga, kia taka he whakatipuranga ka ngoikore haere ai nga tikanga a nga tupuna ka kaha ai ko nga mea hou. Kaati kaua e ngakaukore, kia u, kia manawanui
Tenei te Paremete, tenei te kawanatanga. He maha o koutou taenga ki te kawanatanga ki te whakapuaki i o koutou mahara, ki te tono kia whakatikatikaina etahi wahi o nga mahi a nga kura, a kia whakamatauria etahi huarahi hou, te kura roia, te kura takuta, nga kura ako i nga mahi-a-ringa, nga hohipera hei whakaako i te mahi tiaki turoro. Kaore a koutou tono e rukea noatia ana, engari e ata uwiuwia ana e Te Kawanatanga a e whakamanaia ana. Kei te tupu haere nga kura maori, keite hohoro te tawhai haere a te Maori ki nga matauranga o te pakeha, a ko au ko te kawanatanga e hemanawa
Kanui te hia hia o te kawanatanga kia tautokona e ia nga mahi whakaako i a koutou tamariki ki nga mahi-a-ringa e arorite ana ki runga i to te maori ahua, he iwi rawe hoki te maori ki te whakairo, ki te hanga whare, ki te whatu kakahu me era
Ka mutu ta Te
"E tautoko ana au i nga korero a taku hoa Haeremai te kotahitanga, haeremai ki te whare nei i tautapatia ai hei korerotanga mo nga korero, hei mahinga mo nga mahi e pa ana ki to tatou iwi Maori. He tika nga kupu a taku hoa e tohutohu nei kia kaha ki te whai i te matauranga. Ae, kia kaha te kapo i nga mahi hou. Kua taha ake te wa o te kuaretanga, kua whanau hou tatou inaianei i runga i te matauranga. Ko te rawe o nga matauranga o o koutou kai whakaako he ata tohutohu i nga tamariki hei pakeke.
"Tenei te titiro ake nei kua iti haere te kai a te Maori i te waipiro. Ki te taea tenei kai te peehi ki te mate, ka tu tetahi tikanga pai. Kia kaha ra koutou ki te patu, kia kaha nga rangatira Maori ki te peehi. Me hui o tatou kaha, kia kaua e tapatahi ko nga tamariki anake o
I whakamihi a Te Wiremu ki nga korero a nga Minita o Te Kawanatanga. Mo te kupu a nga Minita kia whakaturia he kura whakaako i nga mahi-a-ringa, ka mea a te Wiremu tera ano tetahi take korero mo nga whenua i tukua i mua mo nga kura. Ko
Na Te Tatana (Mahita o
Tera ranei e taea e Te Kawanatanga te whakanuku ake te oranga mo nga
I whakamarama a Te Tatana i puta he kupu whakaae ma te Pirimia mo tenei tono i runga i te patai a
Te Waaka:—"Kaore au i te 'matau ki te whaikuputanga a te Pirimia. Ko ia te Minita mo te
"E marama ana te Minita kua whakapakeketia ake nga mahi o nga kareti Maori, a ko nga mahi e rite ana i mua ra ma nga tamariki kaumatua o te 5 ote 6 ranei onga karaihe kua tukua iho inaianei ma te 3 ma te 4 o nga karaihe. Na ko te oranga e homai ana e Te Kawanatanga ki nga tamariki e puta ana i te karaihe tuawha o nga kura ririki i whakaritea mo nga tau e rua. Ka timata aua tamariki i te karaihe tuatoru o
Te Waaka:—"He mea hou tena hei tirohanga ma te tari o nga kura, a he take tika, a tera e hohoro taku whakaoti i tetahi tikanga e rite ai tena tono a koutou.
Tera ranei e taea e Te Kawanatanga te whakariterite ki nga Poari o nga Hohipera kia puare etahi ruuma i reira mo nga tamariki wahine Maori kia ako ai ratou ite mahi tieki turoro a mate Kawanatanga te oranga mo aua tamariki wahine
Te Waaka:— He mea tena kua whiriwhiria a kua whakahaerea a tenei etahi Tamariki wahine Maori kei te Hohipera i
"Kei te whakaarohia ranei e Te Kawanatanga kia whakaturia he kura whakaako i nga mahi-a-ringa ki nga takiwa Maori? a mehemea he pera, ka aha te kawanatanga ki te tono a Ngatiporou kia tu tetahi o aua kura ki Taumata-o-Mihi,
Te Waaka:— "He mea tika kia tu he kura pera. Na te taimaha tonu o nga mahi o te Paremete ka taha nei i kore ai e taea e Te Kawanatanga te whakaoti tetahi tikanga E kore au e kaha ki te tohu ko hea he wahi tika hei tuunga mo aua kura ina meatia kia whakaturia."
"Kua oti te whakaaro o tenei kotahitanga he mea tika kia whiwhi te Maori ki te mana pooti mo nga raihana whare waipiro penei ano i nga tangata pakeha, a i tukua atu te pukapuka ki te
Te Waaka:—"He take nui rawa tena. E kore au e ahei ki te whakautu atu i te patai notemea kaore i pa motuhake mai ki toku
"Mehemea ka tirohia mai e Te Kawanatanga kei te marama nga mahi a tenei kotahitanga a tera e whaipainga ki te iwi Maori, e Kore ranei te kawanatanga e aroha mai ka whakamama i etahi o ona raruraru?"
Te Waaka:—"Maaku e korero ki aku hoa. Ko te mea tika me tuhi ake e koutou he pukapuka whakamarama i nga take o te tono me te tohu mo ehea mea ta koutou hiahia kia whaiwhakaaro Te Kawanatanga ki te whakamama."
Ka mutu i konei nga patai ka whaka-mihi a Te Tatana ki te Minita mo tona pai ki te whakautu i nga patai. Ka mutu te taha ki nga minita, ka tu ko Te Popa. kaitirotiro o nga kura Maori ki te whakaputa i ona mahara.
Te take o te panui a Te Popa he patai nana "Mehemea tenei ano ranei etahi wahi o te Tikanga Maori e tika ana kia tohungia hei tikanga pumau?" a he whakautu nana i taua panui. Tenei te roanga ake o nga whakamarama.
"Kotahi te mea nui e kitea ana e au i roto i nga tikanga Maori o mua, ara, ko te ringa rawe o te Maori ki ana tangotango o era, me tona matauranga mo etahi mea e matapotia nei e etahi pakeha. Inahoki he tangata matau te Maori ki te hanga whare, ki te hanga waka, a ki te whakairo i ana whare me nga waka; mo te mahi kupenga, mo te whiri taura, me te hanga i nga mea katoa e taea ai e ia te patu nga ika o te moana me nga ika o uta he tino matau te Maori; ona rakau patu, nga toki, nga hoe waka he mea miharo; i matau ia ki te ahua katoa o tenei hanga ote manu, o te kakano o te pua ote wa tika me te huarahi tika hei patunga mo te manu. E oti ana ia he taiapa pakari mo ona mara, a he tangata tohunga ia ki te whakahaere i te mahi o ana kai, i te kumara, i te taro, i te hue moori. Mo te taha ki te hinengaro, me titiro ki ona haka, ki nga waiata, ki nga whakatauki ki ona huarahi whakataki korero iroto inga huihuinga, ki ona whakapapa
"Na he wahi enei no te tikanga Maori e tika ana kia whakapumautia, ki toku whakaaro—he wahi pai, he wahi ora i tae ai he whiriwhiri ki enei take he kaha no te haere a te korero nei, me whakarere atu te tikanga Maori. E tupato ana au ki te whakaae atu i tera kupu, i taku maharahara kei ngaro rawa nga wahi pai o taua tikanga kua tohungia ake nei, me taku maharahara ano hoki kaore e tino rite ki te Maori nga tikanga hou e whakaaria nei hei riiwhi mo te tikanga Maori. Otira ko te ahua ano tena i tupu ai nga iwi. Tenei kei te takoto te tikanga a nga tupuna e rite ana mo to ratou nei ahua. Katahi ka ara he whaka-tupuranga hou ka ki whakarerea atu tena tikanga, a nei ke te mea pai. Kia roa ka kitea te ahua taimaha o te mea hou, na e oti ai he tikanga ahua ngawari iho me tango mai te wahi o te mea tawhito e ahua pai ana ka whakapiri ki te wahi o te mea hou e ahua mama ana, a ko te hua o tena marenatanga hei tikanga ma tena whakatupuranga. Waihoki ka ara ake he tangata ke me te tikanga hou ka whakatikatika i tera, na ka tawhai haere te iwi whakamua.
"Na he aha te aronga o enei whakamarama? He tohutohu naku ki nga tamariki e whakatupuria nei i roto i te matauranga hou o te pakeha a i roto i nga tikanga hou, kaua e ponana koutou ki te ruke i te tikanga Maori, i to koutou whakaparahako kaore rawa ona painga i roto i enei ra.
"Ko koutou ko nga tamariki kura hei hunga tatari mo enei mea. Ekore e taea e o koutou matua, e ahua tapatahi ana ratou ki te taha Maori. E kore e taea e matou e te pakeha, e tino tapatahi ana matou ki te tikanga e hou nei ki to koutou iwi. Engari koutou te iwi i whanau i waenganui i nga taha e rua, kei roto ia koutou te toto Maori e karanga ana 'whakahokia,' kei o koutou hinengaro ko te maramatanga hou e whakahau ana "kokiri." E taea e koutou te whakatau he tatutanga mo koutou i waenganui i enei mea e rua, ma te iwi koutou e titiro, ma te ahua o o koutou tinana, ma te ahua o a koutou mahi e whakaatu koia tenei ko te tikanga tika e pupuri mai ana i nga wahi pai o a nga tupuna e tango ana mai i te wahi mama o a te pakeha.
"Ko te wahi tika ano mo koutou mo nga tamariki kura ko roto i o koutou iwi. Ekore rawa e maha o koutou e tae atu ki nga tino matauranga o te pakeha. He pai te taenga o era hei miharo ma te pakeha, hei whakapuare i ona kanohi ki te kaha o te Maori. Otiia ko te wahi e whaikoha ai o koutou matauranga ki to koutou iwi ko waenganui ano ia ratou."
Ka mutu te panui a Te Popa ka hikitia nga whaikorero mo muri iho i te kai.
No muri i te kai ka hoki a Te
Tera atu te nuinga o nga korero hei nga ra e tu mai nei e puta ai i te mea kua takoto mai i te panui a Te Popa he huarahi whiriwhiri ma tatou.
Aporo Kumeroa:—"E whakamihi ana au mo te taonga e takoto nei i Aotearoa, he taonga na nga kaumatua kua oma kei te po. He mea ngaro te whakakotahi i nga tamariki i nga wa o mua. na reira au ka whakamihi kia Te Wiremu ratou ko ona tamariki mo to ratou toa ki te whakahaere i tenei tikanga ma reira nei ka puta mai ai te ora ki tenei whakatupuranga e ahu ake nei. Taku pouri ko nga taitamariki o
Tamahau Mahupuku:—"E ora ana te ngakau mo nga korero katoa o tenei ra mai o te ata a tae mai ki te ahiahi nei. I rongo te taringa i mua tera tetahi taonga tetahi mahi kua tupu mai i
No tenei wa ka hikitia te hui ki te po ki muri o te karakia.
Ka mutu te kai me te karakia o te ahiahi ka whakamaramatia e
Ka motini a
I tautokona e Whatakorari te tono a
Na
Na
Ka motinitia e
Ka motinitia e Te
He maha nga korero mo enei motini. E toru nga mea i takoto kaha ko nga tono a
Ko te mutunga tenei o nga korero o te ra tuatahi o te hui.
I te puaretanga o te hui ka tu a Te Tatana ki te whakaatu i te ripoata a Te Komiti Tumuaki mo te tau 1899. Ko te ripoata tenei:—
No te 22 o nga ra o Pepuere ka tu te hui tuatahi o Te Komiti. Ko nga korero i reira mo te motini i takoto i te hui ki Taumata-o-mihi kia tukua he kaiwhakahaere mo te kotahitanga ki nga takiwa o te motu haere ai. I whiriwhiria e te komiti a whakaae tiana a i tohungia ko
Kaore i maha nga kupu mo te ripoata. Na
Ka paenga tena take ka whakaatu a
"No te wiki tuatahi o Maehe 1899 ka tae mai te whakaatu a Te Tatana ki au kua whakaturia au hei Hekeretari Haereere (
"Kua oti i roto i au nga mea hei uiuinga maku i au e taka haere ana i Te Tai
Na i runga i enei take ka haerea e au te "rohe pooti" o Te
He maha nga whakaaro hou i kitea e au i au e haere ana i te rohe o Te
'E ngau nei ki te reti, ki te hoko, ki te kukuru pakara.
'Whakataua i te whenua—hei.
'Whakataua i nga ture—hei.
'I Nga mema te kohuru, i te kuini te koheriheri.
'Ka raruraru nga ture, ka raparapa ki te pua torori—i aue!"
"Kia oti rawa mai he ture totika i te Paremete mo nga whenua Maori e rite ai nga hiahia o nga iwi, heireira ra ano tino watea ai he huarahi mo nga whakahaere a nga kareti Maori. Otira he wa tika tenei hei tiringa haere tanga mo nga purapura o ngatikanga hou. Tera e tau noa atu ki runga pari ki runga kohatu, ki ro otaota, ki te koraha, ki ro wai. Otira tera e tupono te tahi mea kotahi ki te wahi atea, ki te ngako o te whenua, e whaipakiaka ai. Me haere ra me rui haere te purapura. O te matauranga, kia hihiko te ngakau ki nga kura; o te whakapono, kia tautokona nga Minita kia hangaia he wharekarakia kia whakaakona nga tamariki ki te karaipiture; o te ahu whenua, kia kaua e waiho noa te taonga nui a Te Atua te whenua i homai ai ki te tangata Maori kia takoto mangere noa ana, Engari kia mahia i raro i nga ture mehemea e taea; o te whakakotahi i nga iwi Maori i runga i te taha tangata, i te titiro ahakoa he maha nga wehewehenga mana rangatira e kotahi ana te mate tinana e kotahi ana te heke a nga takiwa o te motu nei ki te ngaro. Me pehea e hoki ake ai?
"A i au i haere nei i te
Ka mutu te ripoata a
I te puaretanga o te hui i muri iho o te kai ka panuitia etahi pukapuka mai kia Te Tatana na
I muri i tena he whaikorero na Te
He kupu tawai na te Pakeha he iwi mangere te Maori. He tika ano pea he iwi mangere, engari no enei nga rangi, no te wa o te Pakeha; otira ki te ki te tangata no nga tupuna mai ra ano te mangeretanga o te Maori, he tangata kuare taua tangata.
He maha nga mahi nga tikanga a te iwi Maori kaore i era atu iwi Maori o te ao. He whare ataahua o te Maori, he whare whakairo he mea ata waihanga; ko o ratou waka taua he hanga whakamiharotia e te Pakeha; o ratou kakahu he mea ata whatu; a ratou patu, te taiaha te mere, he mea mahi tohunga. He tohu ranei enei mea no He toa taua he toa pahekeheke, tena he toa ngaki kai he toa mau tonu. Tera ranei e taea tenei whakatauki e te iwi mangere?
I kore ai e kitea te ahuwhenuatanga o te Maori i enei ra na nga take maha. Inaianei i te wa o te reti o te riihi he ngawari te putanga mai o te moni ki te Maori, na reira kaore he mea hei pana i a ia kia whakaputa i ona uaua ki te mahi. E kore ia e pera me te Pakeha e matenga kino ki te kore ia e kaha ki te mahi oranga mona. Ko nga ture e pa ana ki ona whenua tetahi mea kei te peehi i a ia. E kore ia e pai ki te whakapai noa i te whenua papatupu, e kore hoki ia e mohio e riro mai i a ia a te ra o te whakawatanga, na reira ka waiho e ia kia tu ururua ana. Ko nga whenua kua whakawangia kaore i te takoto whaiti, na reira e kore e taea e ia te whakapai katoa, me he mea i takoto huihui tera e mama tona whakapai. I nga wa e tu he ana nga ture e pa ana ki nga whenua o Kotarana i kiia te Kotimana he iwi mutunga mai no te mangere-honia, tena i te tikanga o nga ture kaore he iwi hei rite i te ao nei ki te Kotimana mo te ahu whenua. Waihoki he penei ano tetahi take i kore ai e kitea te kaha o te Maori ki te mahi. Tetahi mate o te Maori he kore moni hei tautoko i ana mahi—he kore kaheru hiriwa. A tetahi take ano—kaua e hunaia—he ngaikore no te ngakau o te tangata Maori, he he hoki no etahi o ana tikanga. Kaore ano te Maori kia mohio ki te u ki te mahi tonu i nga wa katoa, ehara hoki i te tikanga na ona tupuna, otira kei te haere mai te wa e matau ai ia, e rite ai ki te Pakeha; ko tona tino hiahia inaianei he ngahau he haereere tonu ki te whangai i ona kanohi. Kaore ona ngakau wawata ona ngakau tawhai kia riro mai i a ia etahi mea pai atu etahi mea nunui. E tatu ana tona ngakau ina whiwhi ia ki te kumara ki te taewa ki te miiti, e tatu ana i te whare raupo, hei aha rawa i hanga ai i te wharepapa. Ko te marena hei te tuatahi ko te hanga i te kohanga hei nohoanga mo te wahine hei takotoranga mo nga tamariki taihoa noa.
He iwi kaha te Maori ki te mahi ina hiahia ki te mahi. Inahoki he iwi kaha ki te whakaiho hipi—tetahi mahi pakatua atu. He iwi kaha ki te tua ngahere—tetahi mahi pakeke atu. He iwi kaha ki te kari rori—Tetahi mahi uaua atu. E taea ana hoki e te Maori era atu mahi aringa taikaha. He iwi rangatira te Maori otira ko to ratou rangatira-tanga kei te moe.
In response to a cordial invitation from the representatives of the Arawa tribe, the Tenth Annual Meeting of the Te Aute Students' Association was held at Ohinemutu,
As the main object of the Association's existence is to influence and mould Maori Public Opinion, the proceedings at the Conference were conducted mainly in the Maori language.
A Memorandum of Resolutions passed by the Conference is given in English on pages 38 to 41.
Both in the matter of attendance, and importance of the subjects discussed, this Conference has been one of the most successful yet held by the Association. In addition to the actual work of the Conference as indicated by the Resolutions passed, the members of the Association were asked to open two important Meeting Houses, one at Tarewa, near Ohinemutu, and the other a Mission Hall, named
With the view of influencing Maori Public Opinion on
Any information required about the work of the Association will be supplied on application direct to
As the expenses incurred in connection with the work of this Association and in printing this Report are considerably heavy, we would remind all those willing to assist that subscriptions and donations will be thankfully received by the
Ko te Hui Kotahi tekau o tenei
Ko nga mahi ma tenei
Ki te whakaaro iho a etahi o nga mema o te Kotahitanga kua tata tenei ki te wa e tika ai te whakawhanui i te
Ko tenei Ripoata he mea tuhituhi e nga mema o te Komiti Ripoata o te Kotahitanga, engari ko etahi o nga korero o te timatanga i ngaro, he kore Komiti hei tuhituhi, no muri nei te Komiti i whakaturia ai. Mehemea kei te he te takoto o etahi o nga kupu, utaina mai ki te Etita te he, me te mahara iho ano, ki te taumaha rawa o te pikaunga i whakawaha mai ai ki ona pakihiwi. Mehemea i mohio ahau ka tukuna mai ki ahau te whakahaere i te Ripoata mo te perehitanga, kua whakarapopotongia ana nga mahi a nga Komiti. Ko tenei kua pakaru ke te hui, a no muri rawa nei ka tuturu te whakaaro kia waiho maku e whakahaere te perehi o nga korero o te Hui.
Tihema 25
Ano ka whakatata ki te 11 onga haora o te
Ko te ope maana e kawa te whare e tomo tuatahi hoki ko te ope whakamutunga ara ko te
Te kawa o tenei whare kaore i haere ite huarahi kawa whare a nga tipuna. Engari i tukua mai kia
I tu a
Ahakoa kore whakapono te tangata, ia ia e tuhi reta ana ka tuhi ia i te tau. He whakamahara tena naana inga tau ote whakautanga ote Karaiti. He wawata hoki ta te ngakau tena tenei whare e waiho hei whakahaere tikanga e whai pai ai ki runga ki te iwi, e whai Kororia ai hoki te Atua.
Ka mutu nga kupu Kauwhau ka taia te wai e te ringa o
E rua nga huarahi o te mihi. (1) He mihi kia Te Tatana raua ko Tiatitana, ara ki nga Tumuaki Whakahaere o te Kotahitanga onga tamariki o
I te mea ka tae tonu ki te wa i whakatakotoria ai te teepu ote
Ka takoto e rua nga teepu ki te whare, e rua ki te marae. Katahi ka haere te mahi nei te kai. Kaore i rikarika; nga kai katoa a te Maori a te Pakeha, o uta, o te Moana, o tenei motu, o era motu, he ruarua rawa nga mea i ngaro atu. Otira ahakoa ngaro atu, kihai rawa tetahi hiahia kotahi i hoki tangi atu ki tona kainga mona kihai i rite! Ka whakaeke nga iwi ki te kai, te Pakeha te Maori. Kihai rawa i taea te kai! E whakaeke tonu ana mai nga iwi tae tauhou mai, me te takoto tonu te teepu, te ahua me te mea katahi ano ka
Ka huri ake he kupu inaianei mo te taonga whare nei. I hanga nei na te Maori motuhake anake i hanga i runga ite ahua ote Whare Maori ano apiti atu ki etahi tikanga papai o enei ra.
He Whare matarahi, he whare whakairo. He nui te mahi me te taima i whakapaua i tona wai hangatanga, a he nui te whakamihi o te katoa ki te kaha o te tangata naana nei tenei whare i whakakaha i waihanga. Tetahi taonga atahua, kihai nei i he tona tuunga ki waenganui ote whenua o nga mea whakamiharo ara o
Ka mutu nga raruraru o te tina, katahi a Te Tatana raua ko Tiatitana ka whai taima ki te whakahoki i nga mihi a te tangata whenua.
He whakamihi te nuinga o a raua korero mo te whare mo te pai o te huihui, mo te kore waipiro, mo te tutukitanga hoki o te mahi na te Maori anake i hanga. I mea a Te Tatana ko tera tana tino ako ki ana tamariki o
Me hoki atu he kupu whakamihi ki tetahi ope Tamariki wahine kei a Tamatekapua e horoi ana i nga whare ara ite:—
hei taunga mai mo nga manuhiri i karangatia nei e te ra o te Kotahitanga. A i te mea i ohorere rawa te tino tuturutanga o te
2 p.m. I te Puaretanga o te Hui i tenei haora ka tu a
Te Tatana. Taku i tu ake ai he tautoko i te motini. I tae ahau ki
Apirana. Ko te motini kei te tautokotia e Te Tatana, engari ko te mea i maharatia ake ai e ahau ko tana kupu e mea nei ko te reo Maori ka kore atu. Ki taku titiro he mea whakangoikore tenei i te ngakau. Tena he aha te he o te reo rua, o te reo Pakeha me te reo Maori. He reo tino hiahiatia nuitia te reo Maori e tenei iwi e te Pakeha. I roto i te korero a te Kau-matua nei, he mea whakangoikore ia i te ngakau. (Tera atu ano te roanga atu o nga korero a
Wepiha. He nui toku pouri mo te kupu a te Tatana e ki nei, ka ngaro ia te reo Maori. E kore ahau e whakaae ki tenei e poropiti nei ia, ka ngaro ia te reo Maori, i nga whakatupuranga e rua. Ki toku mahara ia he hui te hui a te Kotahitanga hei rapu i te ora o te iwi Maori, kei ngaro ia me ona ahuatanga katoa. Waihoki me te reo Maori kia kaua e ngaro. Ina hoki na toku kuare ki te reo tupu ake i kore ai e kori te taha, e whana nga waewae. No reira e mea ana ahau me tuku he Kau-matua Maori ki te Raukahikatea, hei ako i a matou ki te reo Maori. Kei te nui atu taku tautoko i te motini.
Tiatitana. Ki taku mahara ko nga pukapuka ano e tika ana, kia whakamaoritia. E penei ana ia taku me whiriwhiri he Komiti hei kohiri i nga pukapuka e tika ana kia whakamaoritia. E tino tautoko ana ahua i tenei motini. Kei te pouri ahau ki te kupu a Te Tatana e mea nei e rua whakatupuranga e heke iho nei, ka ngaro te reo Maori. Tera he iwi i kaha ki te pupuri i to ratou reo mo nga tau kotahi mano a he aha te take i kiia ai ka ngaro te reo Maori, i kaha ai koa tera iwi te
Wepiha. Kei te pouri rawa ahau ki nga kupu a Te Tatana e poropiti nei i te ahua o te reo Maori. Kore ake a te
Apirana. E whakapai ana ahau ki te kupu a Te Tatana, i te mea kaore ia i te ki kia ngaro ko te tinana Maori, engari ko te reo Maori ia e ngaro, no reira kia ata tata i to tatou Kau-matua, otira kei te tautoko ahau i te motini. (Tera noa atu te maha o nga korero a
Pirimi. Kei te pai te kupu a to koutou Kau-matua a Te Tatana, kei te rite ki te kupu a
Taekata. E pai ana te kupu a Te Tatana, ki taku titiro atu. Kei te mohio ia ki to koutou ahua kua Pakehatia. Otira i te mea kua rongo atu au i a koutou korero, kei te kaha ki te whakahe i tana kupu no reira ka penei atu ahau na "kia kaha."
Pirika. E mea ana ahau ki te motini me te kupu a Te Tatana he mea kotahi tonu. No reira kei te tautoko ahau i te motini, e kore hoki ahau e whakahe i te kupu a Te Tatana, engari kei te whakapai ahau ki taua kupu. Me tuku atu nga tamariki ki te Kura kia matua mohio ki te taha Pakeha, hei matua mo nga mahi matauranga me ona ahuatanga. E auhi ana tatou ki to tatou reo kei ngaro, engari ki taku mahara ma taua mea ka tupu ai te reo Maori hei taonga, Tera iana me tiki atu he tauira. Waihotia iana i a
Timutimu. Kotahi anake taku i mea ake ai ki te kupu a te Tatana. Ko tona kiinga me ako ko te reo Pakeha anake hei reo mo tatou mo te Maori. No reira kei te whakahe ahau mo tena kupu, engari me penei na, me ako ngatahi te reo Pakeha me te reo Maori.
Paraone. Tera tetahi wahi ano o te motini a
Tatana. I ahau e korero ana, kihai ahau i mahara tera e ara he pakanga ki ahau. Kite rawa ake ahau tenei ia te ope taua! No reira kei te ora toku ngakau me te tino hari. ano hoki kia koutou e takitu mai nei ki te whakaputa mai i nga taonga o roto i o koutou hinengaro e kitea atu ai e ahau te kaha me te marama o nga whakahehe mo taku kupu. Me te koa ano hoki ki te tuunga mai o aku. tamariki ki te raupatu i taku kupu. Kaati ra, kaore ahau e wehi ki te hoki ano ki runga ki taku kupu ra ano. Ka pera ano taku kupu, ko te
Apirana. E mea ana ahau mo te take, whakatu Kai-whakamaori ki te Rau; E penei ana taku, matua rapua tetahi oranga mo taua tangata ka tika ai tena wahi o te motini kia whakahaeretia. No reira e penei ana taku, me waiho tenei wahi o te motini. Tera noa atu te wa e ahei ai te whakahaere.
Tiamana. Kua roa te Whare e hurihuri ana i tenei motini, no reira ka tukua ki te Whare he whakaotinga mo ta tatou motini. Ko nga mea e whakaae ana ki te motini me ki mai "Ae." (Ka riro i te "Ae," hikitia ana te Hui mo te 7 o nga haora, ara mo muri o te kai.)
7 p.m. I te whakapuaretanga o tenei Hui, ara i te 7 o nga haora, ka kitea kua tae mai etahi
I tu ano hoki a
Otene Paora. Tenei te haere nei, a he aha te he o te mihi ki a tatou i na ra koutou te karanga nei. Ko tenei karanga mai kia maua, tenei te haere nei, kia kite, kia rongo tahi i nga whakaotinga o etahi tikanga hei ora, hei painga hoki mo tatou. Tenei kei te pouri ake toku ngakau mo era Hui a o tatou Kaumatua ka hemo ki te po, ara i nga Hui topu o te
Apirana. Ko nga take e raruraru ana mo nga mamae ki o tatou whenua mo runga i te ture muru whenua, me te ture Purotu me hiki atu ki te
Tiatitana. (He mea panui tana motini me nga whakamarama ki te reo Pakeha). (1) Ko te ahua o nga whare tawhito me ona ahuatanga. (2) Ko te ahua o nga hanga whare o naianei, kaore i rite te pai ki te hanga whare o mua. (3) Kia kowhiritia he Komiti hei pupuri i taua mahi whare o mua, ko
Apirana. I whakamaramatia te motini i runga i te ahuatanga o mua, me te ahua o te mahi o naianei i nga whare. I ki te motini he pai ke te mahi whare o mua i to naianei. Engari i whakahaua kia mahia nga whare kia papai, kia whai papa takatakahanga, matapihi ki te roro, ki te tungaroa, hei putanga mo nga hau kino. I konei ka hanga houtia te ahua whare, ka rite ki to te Pakeha whare. No te otinga ka kia he pouaka, koia te rite. Otira kei te tautoko ahau i te motini.
Kei te tautoko ahau i te motini i runga ano i te mea kei te whakahaerea e ahau tetahi ahuatanga o taua motini, ara o nga whare o mua.
Pine Tamahori. E tautoko ana ahau i te motini.
Wepiha. E whakahipa ana ahau i te motini, otira e inoi ana, me unu mai tenei motini ki waho. Kei te penei te ki a te Pakeha ra, kia noho tonu tatou i taua ahua o mua. Kaore ahau i te pai ki tera. Me kimi atu ko te ahua pai mo tatou inaianei. Otira ko toku takiwa kei taua ahua o mua ra ano. He ahakoa ra e mea ana ahau me unu atu tena motini.
Terei Ngatai. E tautoko ana ahau i te whakahipa a
Apirana. E whakapai ana ahau ki te motini me nga korero kua oti nei te whakapuaki, otira kei te huarahi moni anake te take uaua mo te mahi whare. He nui toku miharo mo te tangata ki te whakapau i te £20 hei hanga whare mona i runga i ana mahi kihai i toe hei oranga mo te roanga o te tau. Kua panuitia e
Tiamana. Ka panuiti te motini, ka tukua atu ki te whare.
(Paahitia ana.)
I te mea kua whakaotia e koutou te motini, e penei ana taku, kua mate tatou, engari, Kia kaha.
Tatana. He motini taku mo te pooti turaki raihana waipiro. He take tenei i mahia i te tunga o te Kotahitanga ki
A. Kei te whakamihi atu ahau kia koutou, mo tenei ahua kua kore nei te waipiro. He mea pai kia waiho tenei hei tauira ki nga iwi katoa o nga
Ki taku mahara, kei te pai te motini engari me ata tiro tiro tatau ki tenei motini. Kei te mahara ahau tera e kore o tatou mema ki te Paremata.
Wharekiri. Kei te penei toku mahara na, he mea pai ano tenei mo nga mate ohorere e pa mai ana ki te tangata. Kei te kite ahau i nga painga o taua mea, ko te motini ia kei te tautoko ahau, engari kaua e katia mo nga mate ohorere. Ko ahau e tu atu nei e hara i te mea kai i taua kai.
Taekata. He tautoko taku i te motini kia paahitia, hei haringa ma te mema.
Wharetutaki. E tautoko ana ahau i te motini. E tino pai rawa atu ana tenei motini.
Peneti. E penei ake ana taku, ko te motini kia paahitia ma to tatou mema e mau atu ki te Paremata.
Tiamana. Na te Tatana te motini, na
No tenei ra ara no te 28 o nga ra o
I te 10 o nga haora ka u mai nga waka a Takitimu, a
Ka tatu te remu o te Ope ki raro, ka maranga mai ano te tangata whenua, ara ko
I muri o tenei ko te pere Karakia. Ko te kaiwhakahaere i tera taho ko
Nga kupu whakarite a
I whakamutua te Karakia ki te
I te mea ka rapopoto te iwi ki roto i te Whare, ka whaikupu a
Ko te mutunga tenei o te whakapuaretanga o te Whare. Ka tu te Hakari. Ko nga tangata i uru ki te Whare e 407. He nui te mihi mo te nui o te kai, o ia ahua, a i whai whakamaharatanga ano hoki te tahua ki nga kai a nga Tipuna. He tawa tenei, he hinai tera, nga pou a o koutou Tipuna kua wehe atu nei ki te po.
Tiamana. Ka noho i tona turu whai mana. I timatatia nga mahi, ara nga take e pa ana ki nga whenua. Me te inoi atu kia Tuhourangi, "Tukua mai nga take e pa ana ki nga whenua, kia ata tirotirohia e tatou." Kia Ora koutou!
Apirana. "Ko nga take ma tatou hei korerorero ake ko nga mamae e pa ana ki o tatou whenua. E ngari kei pohehe koutou i haere mai ahau mo enei take. Tera ano te wa, kei a Hune e heke iho nei. Ka ma uta mai toku huarahi, kia matakitaki mai hoki i roto i nga Marae o te
Ko tenei take e hara ite mea no naianei engari i timatatia mai i te tau 1900-1902-3-4-5, te rapurapu a te
Taupopoki. Me penei atu na; "Mehemea he whakahe tau mo tena koiana katoa ma tatou."
Tamati Te Rangi. Koiana katoa ma matou, ko ta Taupopoki i mea atu na kia koe.
Tiamana. I na ra na e rapu nei, koia hoki i mea ai kia whakatoputia tatou kia kaha ai ki te rapu i te ora i roto i nga mate.
Terei Ngatai. He tautoko taku i nga korero a
Hautehoro. Ko toku hiahia ko te mahi ahu whenua anake, koia taku tautoko mo tenei take. Ko te he anake ko nga whenua kei te topu tonu. Koinei te take i kore ai matou e mahi i nga whenua.
Mita Taupopoki. E mea ana ahau me tautoko katoa e tatou enei korero e korerotia mai nei, kia puta hoki te hua o ta tatou mahi ki te
Tumatahi. He tino tautoko rawa taku i tenei korero kia tino tutuki ai ki tona mutunga.
Te Wairama. E tautoko ana: E patai atu ana e taea ranei e koe te arai atu te
Apirana. Kaore e taea e ahau te arai, e ngari ma tatou e mahi. Tuarua, ka hoki mai ano ahau ki konei, ki reira tatou ata mahi ai i tetahi karo mo te
Rev, Peneti. Ka Whakatuwheratia te whare ki te inoi.
,
Pine Tamahori. Ka panui i te pukapuka a te ropu tamariki o te Kotahitanga o
Tiamana. Ko te motini a Anaha TeRahui, ka tukua atu ki te Whare, mo te Kura whakairo, mo te whatu kakahu Maori me ona whakairo.
"Na
Anaha Te Rahui i motini, naPirika Miroi i tautoko:E motini ana ahau ki tenei hui ote Kotahitanga kia whakaturia tetahi kura mo nga mahi Maori, ara mo nga mahi e kia nei tona ingoa he mahi whakairo-a-ringa, hei whakaako i nga tamariki Maori i runga ite ngakau wehi kei ngaro tenei taonga nui a o tatou tipuna, me te mahi whatu, kakahu Maori me ona whakairo."
Anaha TeRahui. Ka whakamarama ahau i te take i motini ai ahau mo te kura whakairo. Ko te take, he taonga nui tenei e tumanakotia ana e te ngakau kei ngaro,
Pirika Te Miroi. E tautoko ana ahau i tenei motini, i runga ano i te mea i puta mai i roto i te ripoata a Tiatitana mo te whakairo rakau, me te raranga whariki, me era atu tu whakairo a te Maori.
Tatana. Kanui toku koa mo te homai o tenei take. Ko tetahi mahi tena ma tatou he ako i nga mahi o mua. Ki toku mohio ki te tu he Kura mo tenei mahi, tera e puta mai tetahi hua nui hei oranga mo te iwi Maori. I rongo ano ahau i puta ano he kupu ma te Kawanatanga mo tenei take. Ko tenei motini maku e tuku ki te Kawanatanga me te Minita, kia puta mai he kupu whakakaha mo tenei motini.
Tiatitana. E tautoko ana ahau i tenei motini. E koa ana hoki tenei Kotahitanga mo Anaha, mona i whakatakoto mai i tenei take. Kaore hoki e pai kia ngaro tenei taonga me enei mahi a te Maori. Koianei tonu te wa tika mo tenei take. Ko toku hiahia kia tere tonu te whakaoti, i te wa e ora ana nga Kaumatua hei ako i tenei mahi. Ki au me kaha tenei Kotahitanga ki te whakatere i tenei take kia wawe te oti.
E tautoko ana ahau i tenei motini, ko te take i rongo ahau tera etahi Pakeha e mea ana ki te ako i ana whakairo ki etahi atu Pakeha. No reira i mea ai ahau kia tere tenei motini te whakaoti.
Ma te Kotahitanga ranei e whakahaere tenei Kura, ma te Kawanatanga ranei e awhina mai?
Pirika. Ki taku me tuku te mana o tenei Kura ki te Kotahitanga o nga tamariki, a ma te Kawanatanga e awhina mai.
Taekata. Ki taku me tuku ki te Kotahitanga te mana o tenei motini.
Tiamana. Na Anaha te motini na
Pirika Te Miroi. Me unu mai taku motini mo te Moana o
Tiamana. Ko nga motini e pa ana ki nga mamae o nga whenua kua kiia e
Ka panui i te motini hei whakaoti i te motini a
Pirimi Mataiawhea. Ki taku mehemea ki te kiia e tatou me tuku katoa atu nga mea e mahia ana e te Kura whakairo, me era atu o nga mahi aringa a nga Maori, ma te Kotahitanga o nga Tamariki, e tino pai atu ana ki au nei.
Tiamana. Ka tukua atu ki te Whare te motini a Peneti mo te motini a
Tiamana. Ko te motini kei te aroaro o te Tiamana, na Wi Katene.
Wi Paraire. He panui taku i tenei pukapuka hei motini ki to tatou whare. (Panuitia ana, tae noa ki tona mutunga.)
Mo tetahi peka o te mahi ahu whenua, ara, mo te mahi tou hua rakau. E mahara ana au he mahi tino pai ma nga tangata iti nga whenua, kihai nei i nui nga eka e puta mai ai he oranga i era atu mahi, ara i te mahi hipi, kau, witi, oti, me era atu mahi penei me enei kua ki ake nei au. Otira ki roto ano hoki i nga takiwa pai mo tenei mahi. Kia tata
Ko nga pititi kia 16 kia 20 ranei nga wehenga, kia nui atu ranei. Mo Tihema kia 2 nga ahua pititi, me Hanuere kia 4 kia 5 ranei nga ahua pititi, mo Pepuere kia 4 nga ahua pititi, mo Maehe kia 4 kia 5 ranei nga hua pititi, mo Aperira kia 4 kia 5 ranei nga ahua pititi, kia 1 kia 2 ranei mo
Tenei ano hoki etahi mea tuturu e tika ana kia mohiotia e nga tangata katoa e whawha ana ki te mahi tou rakau hua. Kia mohio ki te tapatapahi i nga peka. Tetahi kia mohio ki te honohono, kia mohio hoki ki nga rongoa o ia mate, o ia mate, me te mohio ano ki ia ngarara hoki ki ia
He paramu tetahi mea pai hei mahi moni he tou i nga paramu hei whakamaroke, otira ko nga paramu mo te mahi whakamaroke ko nga tino paramu pai rawa ano hoki mo te kai hou tonu nei, tena ko te tini o te paramu kahore nei e pai mo te mahi whakamaroke kahore he moni i roto, ara e kore e rite ki nga paramu whakamaroke no te mea e taharua ana, he tino pai ki te kai hou tonu hei whakamaroke hoki hei kai mo te Makariri. Kei te taka mai nga ra e mahia nuitia ai e te pakeha te mahi whakamaroke me te mahi tini i te paramu me era atu hua rakau ki
E kore e taea te tuhituhi etahi atu huhuatanga o tenei mahi o te mahi hua rakau.
Tiamana. Panuitia mai hoki tetahi o aua pukapuka.
Ko te pukapuka tenei a
Tiatitana. E motini ana ahau kia whakarapopototia nga reta e rua, ta Wi Katene me ta
Na Tiatitana i motini, na Peneti i tautoko: "Ki te whakaaro a tenei Kotahitanga, ko te huarahi e puta mai ai he tika mo te iwi Maori kei runga i te ahua o ta ratou mahi whenua. He take nui rawa tenei hei tirotirohanga ma tatou, na e whakaaro ana tenei Hui kua tae inaianei te taima hei whakatuunga i tetahi kura hou hei ako i te iwi Maori ki te mahi paamu, penei i te whakato rakau me era atu mea o tenei ahua." (Paahitia ana.)
Pirika Te Miroi. E patai ana ahau ki te
Ki taku me ata tirotiro e tatou; me whakahaere ranei he kaupapa mo te motini nei, me pehea ranei?
Timutimu. E penei ana taku; me waiho ma te peka o te Kotahitanga e whakahaere he kaupapa mo tenei motini.
Ko te he, kaore ano i oti te whakawhanuitanga o te Kotahitanga, e tika ai ma ratou e whakakaupapa te motini nei.
Te Reiwhati. Taku mahara me whakahaere tonu e tenei Hui he kaupapa mo taku motini. Kaore e pai kia hikitia atu mo tetahi atu wa.
Te Wheoro. E tautoko ana ahau i te kupu a te
Tiamana. Takoto ke te motini tuatahi. takoto ke te motini tuarua. No reira i nui ai te rerenga whakawaho o a tatou korero. Ko te take o te motini tuatahi, he whakakore i te raihana hii ika ki nga Maori. Ko te kupu a Apirana e penei ana, "Ma koutou ano e mahi he kaupapa whakahe, ka tuku atu ai ki te ropu o tena mahi." Kia kore mai i reira, ka tuku atu ki a ia, ma ana e hari ki te Paremata.
Te Tatana.
Na Te Tatana i motini, na Peneti i tautoko: Kia whakatakotoria nga mate o nga Maori o
Peneti. E tautoko ana ahau i te motini a
Tiamana. Na Te Tatana te kupu mo te ripoata, na Peneti i tautoko; Ka tukua atu ki te Whare, ko nga mea e whakaae ana me kii ma "Ae." Ko nga mea e whakahe ana me kii mai "No." (Ka riro i te "Ae." Paahitia ana.)
Ko Peneti, ko
Pirika Te Miroi. Kaore ahau i te mohio ki tetahi mea hei atiati e kore ai e whakaturia he peka mo te Kotahitanga ki konei. Ko toku hiahia kia tu he peka ki
Kei te hiahia ahau kia oti a tatou mahi, kia kaua tetahi e kore te oti.
Peneti. E rua anake nga take kei te toe; Ko te petipeti, me nga whakahaere o te taha ki te whakapono.
Te Tatana. I panuitia pakehatia tana take. Kai te Tiamana te pepa.
"Na Te Tatana i motini, na
Peneti i tautoko:Kia whakatakotoria nga mate o nga Maori o
Rotorua mo te taha o nga kai, ara o te ora e puta mai ana i te Moana oRotorua ki mua i te hunga e tika ana hei whakatakoto. Ma te Hekeretari o tenei huihuinga e whakapuaki atu tenei motini, a mana ano e whakamarama enei mate ki nga tangata kei a ratou nei te mana me nga whakahaere hoki o te Moana oRotorua ."
I reo pakehatia te motini.
Tiamana. Kua hiki te whare mo te 7.30
7.30 p.m.
Tiamana. Ma
Ka whakapuaretia te whare ki te inoi.
Tiamana. Kua tuwhera te whare; Kai a Wi Paraire he take mo to tatou whare i tenei wa.
Wi. Paraire. He motini mo te petipeti. Ka panuitia te pukapuka o te motini, he reo Pakeha nga korero (kai te Tiamana te pukapuka o te motini).
"Na Wi
Paraire i motini, naHenare iW . Wainohotantoko :I runga ite mea kua kitea te kaha ote pikihaere o te mahi petipeti i roto i te iwi Maori, i runga i te whakamananga a te
Ture ite Totaraiheta (Totalisator ) na reira ko te tino whakaaro o tenei hui kia whakakorea atu te Totaraiheta."
Me whakamarama ake au mo tetahi wahi o te motini. E hoa ma koinei tetahi hara kino, he petipeti; kei Poihakena nga mahi pera; I pau nga moni £20,000 i taua mahi. Na tetahi tamaiti e £7000, ka £27,000 te paunga i taua mahi ite petipeti. Tera tetahi repoata kua kitea, tera e kaha te tupu o tenei mahi ki waenganui ia tatau me nga whakatupuranga e haere mai nei. No reira kia kaha tatou ki te rapu i tetahi tikanga e kore ai tenei mahi te Petipeti ia tatou.
E tautoko ana ahau i te pepa kua oti nei te panui kia tatou. Ko tenei mahi ko te Petipeti moni, e hara ia tatou, na te Pakeha ke. Tetahi mahi kino, he hao i nga taonga o etahi. Ko te Karaipiture, kei te whakahe i te apo taonga. I pau nga moni a taku taina i taua mahi i te Petipeti, ara, i whakapaua ki runga ki taana ake hoiho, he ope mai i nga moni a tetahi atu tangata. Pau ke atu ko ana moni, ka pa mai he mate kia ia, he porangi, ka hokona te Piana, me era atu o ona taonga hei oranga mo tana wahine me nga tamariki.
Te Reiwhati. E tautoko ana hoki ahau i te motini. I pau hoki aku nei moni i taua mahi, ara, i. te Petipeti hoiho purei.
E tautoko ana ahau i te motini, e inoi atu ana hoki ki te Tiamana, me tuku mai te paahitanga mo te motini.
E mea ana ahau mo te inoi a toku hoa i noho iho nei, me waiho te motini kia ata tirohia marietia e tatou, me te ata whakaaro kia ata kitea ai e tatou nga kino o tenei motini.
Taekata. E tautoko ana ahau i tenei motini, taku tautoko he hoa mo tenei motini, ko nga Minita, no te mea he kai whakahe hoki ratou mo nga mahi kino, tae atu ki te waipiro.
Anaha. E tautoko ana ahau i tenei motini. Ka mau ranei i te tangata kaore ranei. He aha koa, kia mau, kia kaha ki te tohutohu, kia tupu ko te pai.
E tautoko ana ahau i te motini; ko ahau tetahi i mate i taua mahi, i ahau e iti ana, ara ka 10 ano aku tau.
Rongo Nuku. Kai te tautoko ahau i te motini, engari he penei atu taku; ko te tino take o te Petipeti ko nga hoiho reihi, no reira hoki nga Totaraiheta (
E tautoko ana ahau i te motini a
He mea reo Pakeha a ratou korero tautoko i te motini a
Te. Tiatitana. He mea reo Pakeha a ratou korero tautoko i te motini a
Te. Tatana He mea reo Pakeha a ratou korero tautoko i te motini a
Tiamana. Ka tukua atu te Paahitanga mo te motini a Rongo Nuku ma te whare e paahi.
Na Rongo Nuku i motini, na
Ko nga mea e whakaae ana me ki mai "Ae." Ko nga mea e whakahe ana me ki mai "Kaore." (Ka riro i te "Ae." Paahitia ana.)
E motini ana ahau mo te taha ki te whakapono, koinei hoki te kaupapa o nga mahi a te Kotahitanga e mahi nei ia ratou mahi. Kai te teepu te pepa o te motini.
"Na
i motini, na Taekata i tautoko: Notemea e tuturu ana te whakaaro o tenei Kotahitanga ko te kaupapa e tupu tika ia nga whakahaere mo te ora o te iwi Maori ko te kaupapa o te whakapono, na he whakahau tenei na te Kotahitanga kia rapua nga huarahi e kitea ai nga tangata matau, kaha ki nga mahi a-wairua, hohonu te whakapono, hei minita; tangata e mohio ana ki te ahua o nga mate e pa mai nei ki te iwi Maori, mohio hoki ki nga huarahi e taea ia te arai atu o aua mate. E pouri ana tenei hui mo nga rongo ahua ngoikore o nga whakahaere a te Hahi i etahi takiwa, a he whakahau tenei ki nga minita, ki nga whakaminenga kia whakaputaina te ngakau kaha ki te inoi ki te Atua, me te mahi uaua ano hoki kia kahore ai enei mate i aua takiwa." F . A. Peneti
Taekata. E tautoko ana ahau ite motini a Peneti.
E menemana ana ahau i te motini; me penei te motini. Ko nga mea anake i tae ki nga Kura nunui, pera me Te Aute raua ko Te Rau nga tamariki e haere hei Minita, ara, ki te mahi Minita.
Tiamana. Mo te menemana a Hori Teiti me waiho i to te motini, kia uru mai etahi atu o tatou hahi i waho atu i enei hahi o tatou.
Te. Ki taku me waiho tonu kia tuwhera ana ki te katoa. Ko te tangata e hohonu ana te ngakau ki te whakapono, me tuku kia haere ana ki te mahi Minita.
Ihaka. Marino. E tautoko ana ahau i tenei motini, me te whakamihi atu ano. He tino pai atu tenei motini. Ko te tino take tenei o tenei Hui ki taku titiro. Kia Ora.
Anaha Te Rahui. Me unu te menemana a
E tautoko ana ahau i te motini.
Me unu mai taku menemana ki waho.
Tiamana. E mihi atu ana ahau kia koutou mo te ngawari o ta koutou whakahaere i ta tatou motini.
Tiatitana. Ko taku kupu mo tenei motini, e pai ana, e whakakaha ana hoki, e whakahau ana hoki i nga Minita, i nga tangata kia kaha ki te mahi i nga mahi e tupu ai te Whakapono, e pai ai te noho a nga tangata i raro i te maru o to tatou Ariki o Ihu Karaiti.
Te Tatana. Torutoru nei aku kupu mo tenei motini. Ko nga tangata ano e korerotia mai nei e Tiatatana, ko nga tangata ano e mau ana te ngakau whakapono. E kite ana ahau i etahi wahi, e karakia ana i nga Wiki anake nga Minita, e hara tenei i te mea tika ma nga Minita ki taku mahara. Ko etahi Minita hoki ka haere ma runga hoiho ki te karakia, ka tae ki te kainga hei karakia tanga mona ka potaea te paraire o te hoiho ki runga i te taiapa, ka haere atu ki te karakia, te mutunga ote karakia, peke tonu atu ki runga i tona hoiho, haere atu ana.
Tiamana. Ka panuitia te motini a Peneti. Ka mutu, ka tukua atu te motini ki te Whare.
Ko te motini na Peneti, na
Ko nga mea e whakaae ana ki te motini me ki mae
E motini ana ahau, kia whakapuaretia a muri o te karakia o te ahiahi i te ratapu hei taima mihinga kia te
E tautoko ana ahau i tenei motini.
Tiamana. Na Te Wheoro Poni te motini, na
Te Tatana. E mihi atu ana ahau kia koutou, mo te kaha o ta koutou manaaki ia matou; kati kua rongo ake nei ano ahau ka mihi ano koutou kia matou, he nui te mihi mo te pai o ta koutou awhina ia matou, me ta matou mahi. Kia Ora tonu koutou.
Tiamana. E tautoko ana hoki ahau ite mihi a te Tatana. mo koutou. e mihi atu ana hoki ahau kia koutou mo te nui o te manaaki ia matou me a matou mahi. Kia Ora koutou.
I hikitia mai ite po o te Ratapu mo tenei po ka whakaotia ai nga motini me nga mihi kia te Tatana raua ko Tiatitana me te Kotahitanga o nga tamariki o
Tiamana. Ma
Peneti. Ka whakatuwheratia te whare ki te inoi.
Tiamana. Ko nga take kei runga i te tepu inaianei e rua: Ko te whakatu i tetahi peka mo te Kotahitanga ki
Ki toku mahara kaore e marama te whakatu i tetahi peka ki konei no te mea kaore ano i oti noa te kaupapa o te whakawhanui i tenei Kotahitanga. Kei te mau tonu te ingoa o
P, Peneti. Ka whakamarama; kaore he take e wehi ai tatou mo te whakatu i tetahi peka o tenei Kotahitanga ki
Te Tatana. Ki te korero tatou i te whakapono a nga Apotoro, ka kite tatou ko tana Kotahitanga e hara i te mea ma ratou anake, ko te nei Kotahitanga e rite ana ki te whakapono a nga Apotoro. Na ratou hoki te kaupapa. E tino koa ana nga
E pai ana o kupu, e whakarite nei i tenei mahi ki nga mahi a nga Apotoro.
Tiamana. Ko nga mea e whakaae ana ki te motini a Te Tatana kia whakahaere inaianei me kii mai "Ae!" Whakaaetia ana.
Ka panuitia te kaupapa mo te peka ote ropu o Ohinemutu nei. Kei te tepu te pepa o tenei motini.
He ahakoa kua paahitia te motini tuatahi, me korero ano ahau mo taua motini. Ki taku mahara ko "
Tiamana. Ma koutou e whiriwhiri tena.
Ko nga mema ko nga taitamariki, ko nga
E tautoko ana ahau i te korero a
Ko te motini e mea ana me waiho kia tu he huinga whiriwhiri a te peka ropu ka whakahaere ai tenei motini.
Tiamana. Ke nga mea e whakaae ana ki te motini a
Tiamana. Ko te moni hei utu ma nga Mema o te
Mo nga Mema me utu te moni e oti i te ropu. Whakaaetia ana.
Me utu ranei nga
Wi Kingi. Ki taku me utu auo ratou.
Timutimu. Ki tonu mahara me waiho kia tu te ropu ka whiriwhiri ai tenei take.
Hori Teiti. Me whiriwhiri e tatou, kia utu ranei nga
Wi Kingi, Ki ahau me kotahi tonu he ingoa, he mema anake, kaua he ingoa
Ko te ture a te Kotahitanga, he Mema he
Hori Teiti. Ki taku kati tonu nga ingoa nei, te Mema me te
Te Wharetutaki. E tautoko ana ahau i ta
Tiamana. Kua paahi ke te
Ko te motini e penei ana:—Ko nga kaumatua e awhina ana i tenei mahi me kohi.
Hori Teiti. E tautoko ana ahau i te motini a
Pirika TeMiori. E whakatika ana ahau ki te motini a
Anaha TeRahui. Ki taku me waiho tenei motini mo tetahi huihuinga o tatou.
Wi Kingi. Ki taku mahara me hiki te motini a
Tiamana. Ko nga mea e whakaae ana ki te motini a
E patai ana ahau; kia hia nga Mema mo te Komiti.
Wi Waaka E tautoko ana ahau ite motini a
Hori Teiti. E mea ana ahau kia toko rima nga Mema mo te Komiti.
Pine Tamahori. E tautoko aua ahau i te whakaari a
Tiamana. Ki taku e pai ana me waiho tenei motini ma te ropu e whiriwhiri.
Anaha Te Rahui. Me waiho ma te
Tiamana. Me pooti a ringa te pooti mo tenei motini. Ko nga mea e whakaae ana me waiho ma te
Ma te Komiti e whakaae he Mema mo te
Te Tatana. Ko taku kupu kia koutou kia kaha ki te mahi, no te mea, kia kaha hoki te pana i te waka ka tere ai te reihi. He pai rawa kia au kia rokohanga mai e au kua tu to koutou
Tiamana, Taku kupu tuatahi, kua mutu toku mana Tiamana inaianei kua mutu hoki a tatou mahi i tenei po. No reira ka mihi atu ahau kia koutou ki nga tangata o te Marae, ki nga tane ki nga wahine mo te nui o ta koutou manaaki ia matou, me to koutou kaha ki te whangai ia matou.
Tiatitana. E whai ake aua ahau i nga kupu a Te Tatana. E mihi ana hoki ahau ki to tatou Tiamana, mo te pai me te manawanui ki te whakahaere pai ia tatou mahi. Ki toku mahara koi nei tonu he Tiamana mo te Kotahitanga. E mihi ana hoki ahau ki te Marae mo te nui o te kai o te kainga. E mea ana hoki ahau me inoi tonu matou nga Minita ki te Atua kia tukua mai he kaha kia koutou kia kaha ai koutou ki te mahi i a tatou mahi. Kia Ora koutou.
Ka mutu i konei te HUI a te Kotahitanga o nga Tamariki o
Na
Ko te mahara a tenei Hui kua tae tenei kite wa tika hai whakawhanuitanga ite kaupapa o tenei Kotahitanga, kia uru mai ai ki roto nga tikanga topu katoa e tika ana, e kaha ana ki te mahi i nga tikanga katoa e tipu ai te ora mo te iwi Maori; a i runga i tenei huarahi e tika ana kia whakaturia tetahi Komiti kei hanga i tetahi kaupapa hou, a ko nga mema mo taua Komiti ko
Menemana. (1.) A kia whaimana ratau kite apiti atu i etahi ingoa mo tenei Komiti a me takoto mai ta ratou ripoata ki te aroaro o tenei hui ite Taite te 28 o Tihema, 1905.
Na Te Tetana i motini na
He motini na te
Na
Kia tonoa ki te Kawanatanga kia whiriwhiria he wahine kia mohio ki te tiaki turoro, kia wehewehea ki nga waahi katoa hei whakaako i nga wahine ki nga mahi takakai ma
Na Tiatene i motini, na
I runga ite whakaaro nui ote tangata Maori o naianei kite whakakore i nga hanga whare tawhito a te Maori, a kite hanga whare i runga i nga tikanga hou, a i runga ite waihanga hou ote whare o naianei kaore e kitea ana nga atahuatanga o nga whare tawhito; kaati e mea ana tenei hui me whakatu tetahi Komiti i tetahi waihanga o tenei hanga ote whare e iti ai te utu e rite ia nga whakaaro o enei takiwa, a e mau ai nga atahuatanga o tenei hanga whare. Ko taua Komiti ko
Na
Ko te motini kua pahitia nei mote whakamaori i etahi o nga pukapuka a te pakeha, kia tukua atu kite Komiti ote "Pipiwharauroa."
Na
He tino mea nui kia tika te tu ate
Na
Kia whakahaua te Hekeretari e tenei hui kia tonoa atu te Minita mo nga Maori kia whakaurua nga waiata Maori ki roto i nga mihini whakatangitangi, me etahi kaupapa whai-korero a tatou a te Maori. Ko nga moni mo tenei mea, me puta mai i roto ite moni kua whakatahia ete Kawanatanga hei whakatutuki i nga mea mo te taha ki te iwi Maori.
Na
Ko nga motini mo te tuunga ote Hui topu ote Kotahi-tanga me waiho ma te Komiti Tumuaki e whiriwhiri mai te waahi hei tuunga.
Na Te Tatana i motini, na
E kaha ana te whakaaro o tenei hui, he mea tika kia whakawhiwhia te iwi Maori ki te mana pooti mo te turaki, mo te whakapumau ranei i nga raihana hokohoko waipiro.
Na Pine i motini, na Te
He tono atu ki tenei Kotahitanga kia ata tirotirohia nga wahi e rawaka ana nga tamariki o
Na
E motini ana ahau ki tenei hui ote Kotahitanga kia whakaturia tetahi kura mo nga mahi Maori, ara mo nga mahi e kiia nei tona ingoa he mahi whakairo-a-ringa, hei whakaako i nga tamariki Maori i runga ite ngakau wehi kei ngaro tenei taonga nui a o tatou tipuna, me te mahi whatu, kakaku Maori me ona whakairo.
Na
Kia tukua te mana ote kura whakairo ki raro i nga
Na Tiatene i motini, na
Ki te whakaaro a tenei Kotahitanga, ko te huarahi e puta mai ai he tika mo te iwi Maori kei runga ote ahua o ta ratou mahi i o ratou whenua. He take nui rawa tenei hei titirohanga ma tatou, na e whakaaro ana tenei hui kua tae inaianei te taima hei whakatuunga i tetahi kura hou hei ako i te iwi Maori ki te mahi paamu, penei ite
Na Te Tatana i motini, na
Kia whakatakotoria nga mate o nga Maori o
Na Wi
I runga ite mea kua kitea ote pikihaere o te mahi petipeti i roto i te iwi Maori, i runga ite whakamananga ate
Na
Notemea e tuturu ana te whakaaro o tenei Kotahitanga ko te kaupapa e tupu tika ia nga whakahaere mo te ora o te iwi Maori ko te kaupapa o te whakapono, na he whakahau tenei na te Kotahitanga kia rapua nga huarahi e kitea ai nga tangata matau, kaha ki nga mahi a-wairua, hohonu te whakapono, hei minita; tangata e mohio ana ki te ahua o nga mate e pa mai nei ki te iwi Maori, mohio hoki ki nga huarahi e taea ia te arai atu o aua mate. E pouri ana tenei hui mo nga rongo ahua ngoikore o nga whakahaere a te Hahi i etahi takiwa, a he whakahau tenei ki nga minita, ki nga whakaminenga kia whakaputaina te ngakau kaha ki te inoi ki te Atua, me te mahi uaua ano hoki kia kahore ai enei mate i aua takiwa.
Moved by
That this Conference is of opinion that the time has come for extending the Constitution of the Association so as to incorporate all elements that will tend to co-operate for the welfare of the Maori race; that a sub-Committee consisting of the Revs.
Moved by
That the
Such report to be submitted to the present session of Conference
Moved by
That it be a request to the Government to appoint nurses in different localities who shall instruct Maori women in the preparation of food for infants and invalids, sanitary matters, and other matters affecting the health of the Maori.
Moved by the
That in consequence of the inevitable tendency to replace the ancient picturesque Maori whare by a type of building that has no pretensions to picturesqueness, thereby losing one of the interesting features of old Maori architecture, this Conference propose that a committee be formed for the purpose of considering and devising some type of inexpensive house which shall, while meeting modern requirements, also have regard to artistic taste.
That such committee consist of Mr. A. T. Ngata,
That when a satisfactory plan (or plans) has been arrived at, steps be taken to make all particulars concerning it widely known among the Maori people.
Moved by
That the resolution passed in connection with the need for the Maori Literature be referred to the Committee set up in connection with the "Pipiwharauroa."
Moved by
That the question of the basis of the Association being of such importance to its future usefulness. this Conference proposes that the Committee set up at this session be asked to complete their labours as soon as possible and print and circulate the proposed new Constitution so that it may be presented at the next Conference.
Moved by
That the Hon,
Moved by
That all arrangements in connection with tho general meeting of this Association be left to the
Moved by
That this Conference is strongly of opinion that the Local Option Vote should be extended to the Maori population of
Moved by Pine
That this Conference be requested to make inquiries as to those parts of the colony where
Moved by
That in the opinion of this Conference, an institution in which the arts of Maori architecture could be taught to our young people, should be established. By this means only, can we preserve these works of art.
That the proposed school for Maori carving be established under the supervision of the Association, and that the Government be approached for a grant-in-aid.
Moved by the
That this Conference, realising that the future welfare of the Maoris depended largely upon their being able to work their lands in a remunerative way, is strongly convinced that the time has come when an experimental farm, or farms, should be established for the purpose of giving Maori youths
Moved by
That the grievances of the
Moved by the
That considering the evil of gambling is widespread among the Maori people and is encouraged by the legalising of the totalisator, this Conference is strongly of opinion that the totalisator should be abolished without delay.
Moved by the
That this Conference, believing that the foundations upon which the true progress of the Maori depends is a spiritual foundation, considers that it is of the utmost importance to make every effort to secure an educated, active, and spiritual ministry, fully alive to modern needs and energetic in meeting them. It deplores the fact that the church in many districts is suffering from inefficiency, and urges upon ministers and congregations alike the need of earnest prayer and effort to remedy the present condition of things.
Te
Tenei matou a koutou tamariki, a koutou mokopuna — he tamariki whiriwhiri no ia wahi, no ia wahi, o nga motu e rua — ka whai kupu atu nei ki a koutou katoa, ki o matou matua, tupuna, tuahine, tuakana, teina — ki te
E te iwi! tanumia o tatou tupapaku, mihia, tangihia.
Taukuri taua e te iwi Maori! Ina taua e tu nei i te takiwa, e titiro ana ki muri, ki mua.
Kaore matou i te aro nui ki nga mate o mua kia waiho tonu hei korero, hei whakapouri i te mahara. Ko era mea, ko nga he i he ai te motu i nga ra ka taha nei, e takoto nei inaianei he mate, me waiho hei mea whakatupato i te iwi mo a muri ake nei. E kore e taea e tatou te hoki whakamuri; e kore ano e tika kia tu noa, kei
Me whakarite ake ki te marae kainga ki te pa Maori. He tangata kua whiwhi i te whare ataahua, he whare papa pea, e pai ana nga wahi katoa. He tangata kei te noho ano i te whare maori rawa, engari na tona kaha ka tiakina paitia e ia kaore e paru e aha. He tangata kei roto tonu i te paru e noho ana. Ko te tutakitanga tenei o nga tikanga e rua, o te tikanga Maori, o te tikanga pakeha. E ki ana tetahi i noho tonu nga tupuna maori i roto i te puehu, i te paru, i roto i nga whare puni kaore nei e tomo atu te hau ora, otira i ora noa ake ratou, i tupu pakari tonu. Ko tetahi e ki ana he mate kei te paru, kei te hau kino, me whakakore nga whare puni, me whakakore nga whare maori. Ko matou kei te whiriwhiri i waenganui o enei. He pai tonu te whare maori mehemea ka pai a roto, ka noho te paru i tawhiti, ka whai huarahi mo te hau ora ki roto, mo te hau kino ki waho. Ehara te whare
Ehara tenei he whakamarama kau ake i te ahua o ta matou titiro ki nga whakahaere o tenei takiwa, kei pohehe te iwi ki te putake nui i whakaturia ai he ropu, ara, he kotahitanga mo nga tamariki kura o te motu. Kua roa e whaia ana tenei mea te kotahitanga: kua eke nga tangata matau katoa o te motu ki tera huarahi a kaore ano i taea. He maha nga take kei te arai, ko te mea nui tonu ko te mana tangata, ko te mana iwi. I whanau nga tikanga nunui o te motu o roto o te wa pakeha nei i whanau mai i roto i te whakaaro o te iwi nui — ko te kaupapa i tu ai ko te pakanga ki te mana pakeha. Ka ara ko te kingi Maori i
Na runga i a matou tirotiro ki enei ahua i puta mai ai tenei mahara, ara:—
"Kaua e waiho ko te mana tangata hei mea nui ake i te tikanga, engari hikitia ko te tikanga ki runga." Tera e pohehetia enei kupu, e maharatia e peehi ana matou i nga rangatira Maori. Kaore. Engari e whakatakoto ana matou i aua kupu hei titiro ma nga rangatira, hei taonga ma ratou. Kia kaua e waiho i waenganui i te ware raua ko te rangatira ko te whakapapa kau hei whakanui i a ia. Notemea kei te tupu mai i runga i nga mahi a te pakeha he mea hei whakararuraru i nga whakapapa, hei whakatutua i nga rangatira, hei peehi i nga mane. Ki te pakeha hoki i te mea e tu hangai ana te rangatira i runga i nga tikanga e manakohia ana e te katoa e tirohia ana ia: ki te takahi ia i aua tikanga he mea poto noa te turaki mai i a ia ki raro, ahakoa he kingi he uri kingi ranei.
Mehemea ka marama ki te iwi nga kupu i runga ake nei ka marama hoki enei e whai ake nei. He mahara na matou ko te tino kotahitanga mo te iwi Maori kaore ano i taea, kaore ano i kitea. He mahi ano te mahi mo te whenua e takea ai a e tupu ai he kotahitanga: engari ki te oti mai he ture pai mo o tatou whenua kua tutuki tena kotahitanga. Ki te kore ranei e ngawari mai te ture he hoha ano to te tangata. Engari ki te uru mai ki te ngakau te tumanako kia whakatupuria te iwi Maori hei iwi nui hei iwi tuturu mo tenei motu, e ora ana i runga i te whenua, i te matauranga, i te wehi ki te Atua, kaore he mutunga mai o tena huarahi ahakoa pau mai he whakatupuranga, tera e tohe tonu te ngakau ka toto mo te iwi e torere tonu nei ki te po. Ko te tumanako tena kua uru ki o matou ngakau, na kona i takea ai te ropu o nga tamariki o te Kareti o
He korero whanui enei, i te whanui ano o te take e whakamaramatia nei. He kupu ano te kupu, a he hanga reka ki te makere mai i te ngutu o te tangata matau. Engari ia ko te tino kupu ko te mea e taea te whakatinana ki tetahi mahi. Ahakoa kaore i whakatinanatia katoatia te kupu, ko tetahi wahi kia kaha ai te ngakau ki te whai i te roanga atu. Na reira i tika ai te
No te 29 o nga ra o Hanuere i te tau 1897 ka tu te hui tuatahi o te Kotahitanga o nga tamariki o
E toru nga hui i muri iho ka tae mai ki te hui ki
Tera e roa tenei wahi o ta tatou korero, kia tino marama ai ki te iwi te ahua o ta matou mahi, me o matou mahara.
Ko te tinana o tenei whakahaere ko te ropu o nga tamariki o te Kareti o tino mema, ara ko nga tamariki katoa i tae ki tera kura mai o te timatanga, a, tae noa ki tenei wa: ko to ratou tokomaha e tata ana pea ki te 400. No nga takiwa katoa ratou o nga motu e rua, no nga tai e wha, no nga iwi katoa, no nga hapu mema honore. Ko to ratou rarangi kei roto i nga panui o nga korero o nga hui a te Kotahitanga. He hunga whiriwhiri ratou, kaore i tokomaha rawa, e rite ana ki te whare ariki, ki te kaunihera o nga kaumatua, hei tohutohu ki a matou ki nga tamariki. Kei runga ake i enei ropu e rua te Komiti Tumuaki, ko ia te
Ko te take nui a te Kotahitanga kua whakamaramatia i runga ake nei, ara, ko te kimi ko te tautoko i nga huarahi katoa e puta ai te ora ki te iwi Maori, te ora mo te tinana, mo te hinengaro, mo te wairua. Ko te wehewehenga o tenei take me nga take ririki i raro iho koia tenei e whai ake nei:—
Ko te kai waipiro kia pehia. Ko taua kai me whakakore rawa atu i nga marae katoa o te motu, ma te ture nui o te koroni e whakahaere atu te taha ki nga whare hoko waipiro me ona tikanga.
Ko enei take e toru a te Kotahitanga o
Kia tiekina paitia nga tinana o nga tamariki me nga turoro kia iti ai nga tupapaku e mate, kia kaha ai te tupu a te iwi Maori.
Kei te kaha matou ki tenei take. E kore e riro rawa ma te ture, ma te Paremata ranei tatou e awhina i runga i tenei taha. Otira kua oti ano tetahi wahi iti i te ture, i te mea e peehi ana Te
Ko tetahi tenei o nga tino take a te Kotahitanga, ko tetahi o nga tino rongoa mo nga mate o te iwi maori, e whakarapopototia ana ona ahua katoa ki raro i te kupu kotahi nei, te Matauranga Ma nga kura e ako ki nga matauranga o te hinengaro, e taea ai e te Maori nga mahi roia, takuta, mahita kura, minita karakia, tieki turoro. Ma etahi tu kura ano, ma nga kura ako ki nga mahi a ringa, e ako tatou ki te matauranga o te parakimete, o te kamura, o te teera, o te tangata mahi paamu. E tino awhina ana te Kawanatanga i a matou i runga i tenei taha, i runga ano i to matou kaha ki te tono kia whakapuaretia ki nga tamariki Maori nga huarahi ki nga mahi nunui a te pakeha. Ko nga hua enei o a matou tono.
Kaati ake nga whakamarama mo ta matou take tuarua. Otira me tapiri atu ano tetahi kupu kotahi. Kei te mau tonu o matou mahara ko
Ko te take tuatoru tenei, ko te whakapono. ki te kore te Atua hei awhina i te mahi a te tangata, e kore te mahi e tu. Koia e te iwi i utaina ai te mahi a a koutou tamariki ki runga ki tenei kaupapa tu ai. E ki ana ko te karaipiture, ko te wehi ki a Ihowa te timatanga o te matauranga: kia waiho ko te Atua ki mua i a tatou hei tohutohu i nga mahi: ko nga mahi me timata, me mahi, me whakaoti i roto i a ia, kia manaakitia ai. Na ko te whakatinanatanga o ta te Atua tikanga ki waenganui i a tatou ko te Hahi o Te Karaiti, he maha nga peka i roto. Ko nga roherohenga takiwa i raro i nga Hahi he pariha. Ko nga kai-mahi a nga Hahi ko nga minita karakia. Ko te hinu hei whakatangatanga i nga mahi a nga Hahi, he moni, hei whangai i nga minita kia ora ai te mahi i ta ratou mahi, hei hanga wharekarakia e whakakopaia ai nga tangata o ia pa, o ia pa, ki te karakia ki te Atua. Ko matou e awhina ana i nga minita, e tautoko ana i nga whakahaere kohi moni hei oranga mo ratou. Kei te kite matou i nga ngoikoretanga o te Hahi Maori a Kaore i te mangere ki te whakaatu. Otira me ata whakararangi ano etahi o o matou mahara mo runga i tenei take:—
He roa enei korero, otira e whai ana matou kia ata marama mai koutou ki te whaiti, ki te whanui ranei o o matou mahara, ki te tiketike o nga wawata. Ko tona whakapotonga ia o nga kupu, he poto noa, ara, ko te kaupapa o tenei mahi ko te whakapono. Ka utaina iho ki runga ko te matauranga raua ko te ahuwhenua, ma te aroha noa o te Atua e pupu nga mea e toru hei taonga ma te ngakau e mamae ana, e aroha ana ki te iwi Maori. Koia ra tenei e te iwi taku paipera, taku ta te ropu iti rawa i roto i a koutou. Kaore i te whana kau ki nga koikoi, kaore i te kaika ki nga mea teitei rawa, engari kei te para haere i te huarahi i raro noa nei i nga wahi ngawari, i nga wahi marama, me te tumanako atu ano ki nga mea nunui kei tawhiti e tu ana mai. Ka ui koutou, he aha te Kotahitanga o nga tamariki e rangona nei? Koia ra tenei, ko te iho o te ope taua nana te moemoea kia ora te iwi maori, tera atu te tanganga ma te tangata e whakaaro. Katahi ra pea koutou ka mea mai ki te waha o te tamariki ki te whakaara tikanga ma ratou. He tika tonu, kei te awangawanga matou kei taraweti mai koutou nga kaumatua, koutou nga rangatira. Me pehea nga kupu nei "Ka pu te ruha, ka hao te rangatahi," "Ruia taitea, ruia taitea, tu ana ko taikaka anake." Tukua mai ko matou hei pononga ma te iwi, hei hao i nga ika, hei kau moana, ko matou ko a koutou tamariki: ina na ki raro i o koutou waewae nei takataka ai i enei ra, kia atea te marae, kia taha ake koutou, ka
Heoi ra nga whakamarama. A muri ake ko nga korero o te hui ki
I Ia ata, i ia ahiahi, he karakia tonu te mahi ki te whare karakia; nga kai karakia ko
I te hiahia ka whakahoroa nga whare karakia o te pakeha e te Kotahitanga o
Ka kitea i reira te pai o te tu o nga hui a te Kotahitanga ki te taha o nga taone kia taea ai te whakamarama ana mahi, te whakahaere ana tikanga, ki mua i nga iwi e rua. No tenei Ratapu i ata titiro ai te pakeha ki te kaha o te wairua e toko ake nei i roto i nga tamariki o
I te mutunga o te kauwhau a
I Te ata o te Mane te Whanganui Te upoko o taua korero ko nga kupu a te Atua i a Kenehi i. 26, "Tatou ka hanga i te tangata." He nui nga kupu matau a taua pepa, engari ko nga kupu i eke mai ki te Kotahitanga o
"Ki a tatou i
I tino whakamihia te whai-korero nei e te hui, a i puta he kupu whakawhetai ki te Etita o te
Ka mutu te panui i te nupepa ka huri nga korero ki nga mahi e puare ana ma a tatou tamariki. Ahakoa he take tenei e korerotia ana i nga hui katoa he whakakorikori tonu te mahi: notemea e kitea ana ma te whiwhi ki
Na
Na te Wiremu,
I mea a
I tu ano te Pihopa o
I mea te Pihopa kia kaha te peehi i nga tohunga, a ko nga tangata e huna ana, e tautoko ana i a ratou, me whiu e te ture.
I utua e
I te I 2 o nga haora ka hikitia te hui mo te po.
I muri i te tina ka haere te hui ki haereere i runga tima i te awa o
Kaore matou i tae ki te wahi pai rawa o te awa, i hoki noa mai i Raorikia, ara i te Pou a Te Keepa, he pou whakairo i whakatungia e Te
Kei era atu whenua o ratou na painga—kei
No te 6 o nga haora ka hoki mai te ope i haere i te tima, e koa ana i to ratou kitenga i tetahi o nga wahi rongo nui o te motu.
I te ahiahi ka tu ano te hui, ko te take korero tuatahi ko te whiriwhiri i etahi ture hei hoatutanga ki nga Kaunihera Marae. He maha nga ture i oti, heoi taku e whakaatu ake ko etahi, ma te hekeretari tonu o te Kotahitanga o
He komiti ano i
Me hanga he papa rakau mo nga whare, kia 6 inihi te rewanga ake i te oneone, haaunga nga whare tunu kai me nga whare ririki o waho o te whare nui.
Ma te Kaunihera e whakahau kia hangaia, a e ahei ratou ki te whiu i te tangata whakakeke.
Ki te kore he putanga pawa o te whare, kaua e tahuna he ahi. heoi ano me ahi
I whakahe etahi ki tenei ture, i mea he ahi kino te ahi ngarehu, he paihana. I mea a
Me pokapoka nga whare hei putanga mo te
E mea ana te Maori he tohu aitua te poka i te whare otira kua kaha te ekenga o nga tikanga pakeha ki runga i nga whare maori, kahore kau he tapunga inaianei.
Kaua e neke atu i te wha ra e takoto ana te tupapaku ka nehu ai; kia kotahi he urupa mo te kainga.
I mea a
He maha nga ture i oti, ko etahi ruarua nei enei. Anei ano etahi ture ririki. Kaua he paru, he kainga a kino, e waiho i roto i te pa; kia tupato kei kino te wai inu; kaua he mea mate e nehua ki roto o te kainga, kaua he taiapa poaka me era mea kaore e pai. I tohe a
Ko te kaupapa tuturu i meatia ma te Komiti Tumuaki o te Kotahitanga e whakaoti. Kaati kua oti tera, tenei kei te kupu apiti ( c) e mau ana. Kua tukutukua te kape ki nga Kaunihera Marae katoa o te motu, ki te
I whakaarohia tenei hei po e korerotia ai nga mahi a te Hahi Maori: engari i runga i te tohe a
No muri ka hoatu e
I whakaputaina atu ano e
I te tunga o te Wiremu ki te whakahoki i nga kupu a te hui ki a ia, ka mea:—
"E puhoi ana te puta mai a te kupu i toku mangai hei whakaatu i te nui o te whakamihi o taku ngakau mo to koutou whakaaro. E mahi nei au, ehara i te mea kia mihia ai au e te tangata kia whiwhi ai ranei au ki te utu. He ohaaki na taku matua, 'I muri nei kia mau ki te iwi Maori, kanui te tangata hei whakaaro ki te pakeha.' E waiho iho ana e ahau i roto i taku wira etahi moni hei awhina i nga tamariki Maori, kaore ano kia whakaaturia e au, engari he pa no taku ngakau i puaki ake ai i a au. Ko te utu mo ta te tangata mahi ehara i nga kupu whakamihi, engari kei roto ano i
He hanga aroha nga kupu a to matou kaumatua ano e poroporoaki ana ki ona mahi. I penei hoki ra tetahi o ona kupu:—
"Kua ngaro taku hoa. Ano ki au te ahua he karere whakaatu mai kua tata hoki oku ra."
I Te ata ka whakatakotoria te motini tangi mo
Na te Tatana te motini o muri iho. I mea ia tetahi take nui e ora ai te iwi Maori kei te pai o nga minita o te Hahi. E rite ana nga minita kaumatua mo o ratou na wa, mo to ratou na whakatupuranga. Ko nga minita mo tenei wa, hei nga tangata i tae ki nga kareti, i ata whakaakona ki te mahi minita. E taea ai tenei whakaaro kia tu he kura minita kaha. E hara i te mea e whakahe ana ia i Te
I tukua tenei motini ki nga pihopa ki te Komiti Whakahaere o te Hahi Maori.
I mea a
I mea a Te Wiremu, ehara i te mea e whakahe ana a Te Tatana i nga minita tawhito engari i nga minita hou. He mea pai te kura hei whakawhanui i nga whakaaro, kia kore ai e kuiti.
I ki a
I te whaikorero a
I muri iho i tena ka paahitia e te hui nga motini a
"Ki te whakaaro a tenei hui he mea tika, mehemea ratou ka watea a mehemea ka taea e ratou te haere mai, kia tae mai nga Minita Maori ki nga hui o tenei Kotahitanga—kia marama ai te mahi tahi a ratou me nga mema o tenei
Kaore i roa nga korero mo tenei take ka whakaaetia.
Ko ta
"Ki te whakaaro a tenei hui tera ano e taea te whakatikatika etahi o nga whakahaere e te Hahi, kia eke nui ai ki runga i te ahua o te iwi Maori o enei ra—i te mea kua rereke rawa etahi tikanga." Ko te nuinga o nga korero mo tenei take he pera ano i nga whai-korero mo ta Te Tatana motini.
No te 12 o nga haora ka hiki te hui mo muri iho i te tina.
I muri i te tina ka haere te nuinga o nga mema ki te karanga a te Kareti o
Ko nga motini enei i whakaaetia:—
No te wha o nga haora ka hikitia nga take mo te po.
I te po kiki tonu te whare i te tangata ka hui katoa mai hoki a
Ka motinitia e
"E tika ana kia tu etahi wahine Maori hei mema honore mo te Kotahitanga."
I roa e totohe ana i tenei take i te awatea. No te huinga o te po ka tau ngawari noa iho, whakaaetia ana.
Ko tetahi mea i totohetia ko te wahi hei tuunga mo te hui o te Kotahitanga a tera tau. I runga i te kaha o te tono a nga tamariki o
I muri i tena ka puta nga kupu mihi mo
Ka mutu i konei te mahi a te hui. Ka puta nga kupu mihi a Te Wiremu raua ko Te Tatana kia Wiki Taitoko me
Ka mutu nga mihi a Te Wiremu raua ko Te Tatana ka whakamutua te hui ki te karakia.
Muri iho i tera ka haere ko nga poroporoaki a te tangata whenua ki te ope. Ka poroporoaki a Wiki, ka mea, kua kitea i tenei ra te tika o te kupu a tona matua a Taitoko, i mea ai, tena ona uri kei nga takiwa o te motu nei. He tamaiti matau no tera wahi e hua whakaaro ana hei tika mo te iwi hei uri tera mona, hei tamariki mana. He nui atu nga mihi a te tangata whenua ki a matou, e kore e taea te whakarapopoto ki tenei wahi. I whakauruuru ano ki roto nga mihi a etahi o te ope kia ratou ano i te mea ka wehewehe a tetahi ra.
Ka mutu te hui tuarima o te Kotahitanga o nga Tamariki o
He tau tenei i tini nga korero mo taua mo te maori. Ko to taua rongo tuatahi kei te tauanga a te Kawanatanga i te tokomaha o te iwi Maori i kitea ai kua hira ake. Kaore te ngakau i te kino whakapono rawa he tika; he pai noa iho ki te penei kaore i te kino rawa, kei te ata haere ano, kei te pumau ranei ki to taua tokomaha o te tau 1896. No tenei makariri ka tu nui taua ki te aroaro o te iwi pakeha ki te manaaki i te mokopuna a te
Heoi ka huri iho.
Ko te kupu nui tenei o nga huihuinga ki
Waihoki, e ai ta nga kaumatua, "No te aronga tawhito matou, ka kopa i roto i enei nga ra, ka puhoi ki te whai i nga tikanga, i nga mahara e tupu ake ana. Ko koutou ko nga tamariki i whanau i roto i nga ra o te pakeha nei, he waiu no koutou tona matauranga, ko ana tikanga he kinaki no nga kai i whangaia ai koutou, a mohoa noa nei. Ma
He hanga aroha hoki enei kupu ki te puaki i nga kaumatua, ano e poroporoaki ana ki nga oha a nga tipuna, ki era mea katoa e kiia nei e taua he tikanga maori. No konei i oho ake ai te ngakau, he manawapa kei hopu tata tatou nga tamariki ki te tuku a o tatou koroheke, kei hua kua watea nga marae nei hei koringa mo tatou anake. He tika kei te nunumi atu te tira o nga kaumatua i nga torouka, engari tenei ano te hiku e whakakiriuka iho nei, kia ata tirotiro iho ai ano ki te hiki o te waewae o te ope tamariki, ka huri ai ki te po. Ehara he whakatau
Ka hao te rangatahi. E hoa ma tirohia nga awa nei, kei hea he ika hei haonga? Te tuna, te inanga, te piharau, te kanae, te kahawai, ka toe he morehu penei hoki i te tangata. Ka ki nga awa i te ika pakeha, tera ano ona rakau hei hi. Me pehea taua e whiwhi ai i tetahi o enei ika tipua? Heoi ano ra me whai atu ki tetahi o a te pakeha rakau, ka whiwhi ki tera a, matatau rawa ki ona tangotango, ka whiwhi ai hoki tatou i nga ika o nga wai e rere nei.
Tera te tangata e ki he kupu taurangi enei, kaore he tatutanga ki raro, e marama ai etahi hinengaro ki te ekenga mai o enei kupu whakarite ki runga ki nga mahi o enei ra. Me penei ake tetahi kupu whakamarama, tenei tetahi taonga kua tu noa ake ki waenganui i te iwi maori, ko nga kura. Kua timata nga kura i roto i nga tau tata nei ki te whakatupu mai i etahi tangata hei whakatakoto tikanga ki te aroaro o te iwi, a tenei etahi o ratou kua whiu kupu ki nga rangatira o te motu. E kiia ake i runga ra, ko te matauranga to ratou waiu, ko te mea nui ki a ratou ko te tika, a ko te tikanga, he mea e hira ake ana i te tangata, i te mana rangatira. Kaore a te matauranga whakapai kanohi. He tika ano tena. Engari kei pohehe te iwi maori, ko te matauranga e whakawhiwhia ana ki nga tamariki i nga kura, ko te mutunga mai tera. Kaore, he tapatahi te ahua o tera, ko te matauranga o te taha pakeha, ko te matau ki te tuhituhi, ki te tatau, ki te korero pukapuka, ki te korero i nga reo o nga iwi pakeha. Ko nga kupu tohutohu e ahu ana mai ki te iwi i tena whakatupuranga tangata tera ano e uaua, kaore hoki i te noho nui i tena wa ki roto i nga whakaaro o te hunga tamariki te ahua o nga marae, te ahua o nga hapu maha o te motu, hei taunga atu mo a ratou kupu. Tera atu ano te wahi o te matauranga e toe ana, ara ko te whai kia
I penei ake ai te whakamarama, kia ea ai tenei patai, hei hea tuku ai te kupenga, hei hea hao ai te, rangatahi? Ko te whakautu, hei waenganui; kaua hei nga taunga tawhito i te wa o te maoritanga, kaua hei nga taunga hou rawa o te pakeha: engari hei waenganui kei reira te mano o te ika e porangirangi noa ana. Ko nga tohunga hei hao i taua waenganui na, ko te ropu i whakatupuria tahitia i roto i te matauranga pakeha, i te matauranga maori. Kei runga i a ratou te kupu nei 'E hao ra e te rangatahi.'
Na, whakarongo e te motu! tenei te tikanga kei te tupu, kei te whanui haere i roto i nga ra nei, ko te Kotahitanga o nga Tamariki o
( Rangi: "
(
( Rangi: Home,
(
(
(
(
Ko nga tamariki katoa o
Tiamana:
Hekeretari: Hone Tatana, Upoko o Te Kareti.
Hekeretari Haereere:
Kaititiro Kaute:
No te hui ki
Kei te whakahaerea e te Komiti Tumuaki i tenei tau he tikanga mo enei peka e toru o te Kotahitanga.
Kua timata te mahi a enei peka engari kaore ano i tino pakari.