Nga Korero Paramete: 1886-1890
Wenerei, te 9 o Nowema,1887. — Whai Korero Mo Nga Moni — O Te Koroni
Wenerei, te 9 o Nowema,1887.
Whai Korero Mo Nga Moni
O Te
Koroni
Hirini Taiwhanga.—E mea ana ahau, ki toku whakaaro ia, i ahua rite tenei Kawanatanga me te Kawanatanga kua puta nei ki waho ki te kohua e ki atu ana ki te tikera he mangu koe, kei te nohia hoki tatou katoa ki nga tikanga o tenei whakatauki. Ko te mea nui rawa ia kia ara mai he Kawanatanga tika hei noho i runga i nga nohoanga Kawanatanga, a ko te wa tika tenei hei whakaara mai, haunga ia he Kawanatanga tika mo nga pakeha anake erangi mo te Maori hoki. Ki te kore e taea e te pakeha te whakatu i tetahi Kawanatanga pai heoi ka tono atu au kia tukuna ma nga Maori e whakatu, na mo runga i te tiaki me te whakaiti iho o nga moni o te koroni e whakapaua ana i ki ahau i Akarana i roto i era marama kua pahure atu ra mehemea he hiahia to te koroni kia whakaitia iho nga moni e whakapaua ana ko te mea tika me whakatu he Kawanatanga Maori. Tera tatou e whiwhi ki tetahi Kawana Maori mo te £2,000 pauna i te tau. He Pirimia mo te £800 me nga mema Kawanatanga mo te £400 i te tau ma ia mema o ona mema e ono, hui katoa nga moni ma ratou katoa e £5,200 na e mea ana te Pirimia i naianei kia £10,800 ma te Kawanatanga i te tau, otira ki te mea ma te whakatu i tetahi Kawanatanga Maori e toe ai te £5,000 ki te koroni. Ki te kore koutou e pai ki tenei, heoi kahore rawa o koutou whakaaro whakaiti iho i nga moni e whakapau ana, me taku ki atu me tuku nga Maori kia whakatu i tetahi Kawanatanga mo ratou ake. Waiho kia ratou te tikanga whakahaere i a ratou na mea. I timata mai i te Tiriti o Waitangi ta koutou whakahaere i nga mea a nga iwi e rua a ko tona tukunga iho ko te namanga i nga moni e £106,000,000 kahore nei ano kia ea me to koutou aue i naianei kia whakaitia te whakapau o nga moni o te koroni, no reira ka ki atu ahau waiho kia matou te whakahaere o a matou mea a muri ake nei. Ki taku whakaaro ka taea ano e matou te hanga i a matou rori i a matou Piriti me era atu mea katoa. Na mo runga i te taha kia Ta Huria Pokuru kei te whakatuara te nuinga o nga mema o te Whare ki aia. Ka maha aku kiinga atu i runga i aku whaikorerotanga ki te iwi he kuare ratou ki te whakahe kia te Pokuru. Ki taku whakaaro ko te mea tika ma ratou ko te whakamoemiti ki aia. No te mea, na ana tikanga whakahaere i tae ai a Nui Tireni ki tona ahua inaianei. He tika ano pea i he etahi o ana whakahaere pera ra ano me etahi atu Minita otira kua ki ake nei ahau ko te whakaiti i aia mo era he e rite ana ki te tikera e ki atu ana ki te kohua he mangu koe. Kia kore a te Pokuru raua ko te Makarini kua kore e tae a Nui Tireni ki tono ahua o naianei. Ko taku ki tenei nama mai ano he moni kia mahia haere tia ai nga mahi nunui, Kua ki atu ahau ki nga Maori ka kore he rerewei ekore e tini haere te noho o te pakeha ki runga i te whenua a ki te kore e tini haere kahore he hua he puta mai. Kua ronga ahau i etahi mema i roto i tenei Whare e mea ana kua maha rawa a tatou reriwe, otira kahore ahau e whakaae ki tena, I ahau i Ingarangi ka kite ahau e haere ana a ratou reriwe i runga i nga tahuhu o nga whare i raro hoki i te whenua, ae, he reriwe kei nga wahi katoa, kihai ratou i whakaaro penei, he kino tena mea, ara te tini rawa o nga rerewe. Ko tenei, kia pai rawa ta tatou na whakahaere i nga rerewe me era atu mahi nunui. A me whiriwhiri hoki i tetahi Kawanatanga pai mo tenei koroni, kia piki haere, kia tau mai te whai rawa pera me era atu wahi o te ao. Na mo runga mo nga kura:—Kua ki atu ahau i te tuatahi ko te moni e whakapaua ana mo nga kura Maori, e tino moumoua ana, ano e whiua ana ki roto ki te moana. Kore rawa i whai hua taua moni. Kore rawa he tohu. Kore rawa i tae tetahi tamaiti Maori o aua kura ki te tino matauranga. Ahakoa kua rua te kau nga tau i mau ana te ture tuku moni kia ratou. He moni tenei kua tino maumaua. Kei au tetahi Pire inaianei, e eke ana ki tenei mea, kei te aroaro o te Whare nei. A ko toku hiahia me whakamana taua pire inaianei. Ko toku pai hoki, me mahi tahi nga iwi e rua. Kia wawe te oti he tikanga e ora ai tatou, e puta ai tatou ki waho o nga taumaha e patu nei ia tatou.
Hikitia ana te korero mo taua take.