Nga Korero Paramete: 1886-1890
Wenerei, te 27 o Tihema,1887
Wenerei, te 27 o Tihema,1887.
Tini K. Taiaroa.
H K. Taiaroa.—Me whakamarama atu ahau i taku motini i tuku nei. I tukua ano te tono i roto i nga marama e toru kua whakaritea nei e te Kooti Whenua Maori, engari kaore ano kia tukua mai he pukapuka utu mai i taua tono. Mehemea ka titiro te Kaunihera i te kape o nga whaikorera i te aroaro o te Kooti, ka kitea i whakatikangia ano, na nga tangata whaitake ano i tuhituhi he pukapuka whakaae atu tono atu hoki ki nga kai-pitihana kia haere atu ki runga ki aua rahui; a i tono ano hoki nga tangata o aua rahui ki etahi o nga tangata o waho penei me nga kai-pitihana kia hoatu moni hei whakapai i aua rahui. I raro i te Ture o te tau 1865 i tukua aua rahui ki te hunga tahi tekau iti iho ranei, tukuna ana kia ratou me o ratou uri; a no te tau 1868 ka mahia ano he Ture hei whakahaere i aua. whehua kia whai paanga ai te hunga tika ki aua rahui. Mehemea ka tirohia te iwa o nga rarangi o "Te Ture Take Tika, 1886," ka kitea kaore i tika te mahi a te Kooti i aua rahui. I mea taua rarangi me whakamana nga whakaaetanga a nga Maori whaitake ki aua rahui. Ko te hunga i whakaritea mo ratou aua rahui kaore i te utua kia ratou nga moni reti o aua rahui i roto i nga tau e toru tekau kua pahure ake nei, i riro katoa i etahi atu tangata ke. I whakaurua atu nga tangata o etahi atu wahi ki roto ki aua rahui, a ko te hunga i mau i a Matara kihai i whakaurua. Otira me unu pea e au taku motini i runga i te whakama ki te iti o nga rahui i whakaritea e te Kawanatanga, kaore hoki e tae ki te whitu eka mo te tangata. Engari i au e unu nei i taku motini, e waiho atu ana e au ma te Kawahatanga e rapu tetahi tikanga mo runga mo aua take.
Unuhia ana te motini.
Pire Mo Nga Rahui Maori O Whakatu Me Te Hauauru (Waipounamu).
H. K. Taiaroa.—E te Tumuaki ohorere ana ahau i te whakarereketanga i te ingoa o te Pire nei. I taku kitenga tuatahi i huaina he Pire mo nga Rahui Maori o te Waipounamu. No naianei kua meatia kia pa kau anake ki nga rahui o te Hauauru me Whakatu. I mea ahau ki te tuku menemana mo runga mo taua Pire, engari e kore pea e taea e au i te mea kua whakarereketia te ingoa; i hiahia ahau ki te tono kia kaua nga tikanga o "Te Ture Whakahaere Whenua Maori, 1886," e pa ki nga whenua o te Waipounamu me Rakiura. Na, e kore taku menemana e uru ki tenei Pire i runga i tenei ingoa hou nei. E hiahia ana ahau ki te tuku i taua menemana notemea hoki kaore nga Maori o te Waipounamu i te mohio kei te pewhea ranei o ratou whenua, kei te Pangia pewheatia ranei o ratou whenua e nga tikanga o taua Ture. Kua whakaatu atu ano ahau ki te Kaunihera i mahia taua "Ture Whakahaere Whenua Maori, 1886," mo nga whenua o Aotearoa kaore rawa i tika kia tae atu ki tera motu Kaore ano kia mahia e te Kawanatanga tetahi oranga mo nga Maori o te Waipounamu, na ko tenei Pire kei te mahia hei oranga mo nga pakeha. E tono ana ahau inaianei kia whakaaetia mai e te Kaunihera kia whakarereketia ano te ingoa o te Pire, kia koniohia atu ranei taku menemana. Kua whakamarama atu ano au ki te Kaunihera e kore e puta mai he raruraru i runga i tenei tikanga. E tika ana kia whakaatu atu ahau i nga mate o nga Maori o tera motu i te mea no reira ano ahau nei. Ko etahi anake o nga rahui e pangia ana e tenei Pire, e meatia ana hoki hei painga mo nga pakeha o reira. Ko taku e mea nei ki tae atu nga tikanga o taku menemana ki nga Maori o waho atu ano o aua rahui nei. E pa ana tenei Pire me taku menemana hoki ki te Waipounamu. Tera pea kei te ki te Kaunihera kei te pohehe au; engari e mea ana au kia rongona mai nga hiahia o toku iwi, a ka tahuri tonu ahau ki te whaki i a ratou mate i nga wa katoa e tika ana. E mea ana au kia whakaae mai te Kawanatanga ki taku tono, ki te kore, e kore rawa e mana tenei Pire. E hara i te mea nui rawa tenei e tonoa nei e au, he mea tika hoki kia whaarohia tenei mate. Mehemea e kore e taea taku menemana i roto i tenei ingoatanga o te Pire ka tono ahau kia waiho ano te Pire i tona ingoa ano o te tuatahi. He maha nga mea kino e kite iho ana au i roto i tenei Pire, engari ko te tino mea i hiahia ai ahau ko tenei kia uru atu taku menemana. Tetahi kaore ano ahau kia whai takiwa hei tirohanga i nga menemana hou o te Pire nei, katahi ano no tenei ra au ka kite. E mea ana au kia whakaaetia mai taku.
I Roto I Te Komiti.
H. K. Taiaroa.—I motini atu kia whakaurua tenei rarangi hou, ara:—
"Kaua nga tikanga o'Te Ture Whakahaere Whenua Maori, 1886,' e pa ki nga whenua i te Warpounamu me Rakiura."
Pootitia ana, a hinga ana te motini a Taiaroa."
No te putanga o te kupu kia paaliitia te Pire, ka tu atu ano a—
H. K. Taiaroa.—E te Tumuaki kaore ano au kia marama ki te take i kore ai e whakaaetia taku rarangi i roto i te Pire nei. No reira au ka whakaatu atu kua ngaro katoa nga mema o te Kaunihera nei.
Te Tumuaki.—Kei te nui ano nga mema o te Kaunihera.
H. K. Taiaroa.—E te Tumuaki kaore ano au kia ata kite i nga menemana kua whakaurua nei ki tenei Pire. Ko te kape o te Pire i au e korero nei e huaiua ana ko "Te Pire Rahui Maori o te Waipounamu," no tenei ahiahi nei i an e korero ana ka kiia mai ki au kua whakarereketia te ingoa o te Pire, kua huaina ko "Te Pire Rahui Maori o te Hauauru me Whakatu." E kore au e whakaae kia paahitia tenei Pire, i te mea e pa ana ki au, ko ahau ano hoki tetahi o nga tangata whaitake ki taua rahui. Ko te rarangi 21 e pa ana ki te 500 eka i Kereimauta, ko ahau tetahi o nga tino tangata whaitake ki taua rahui, na e mauria mai ana tenei Pire kia pa mai ki au nei, e kore au e noho puku. I ki au mehemea ka whakaaetia taku menemana ka whakaae ahau ki te Pire. Me whakamahara atu ahau ki te Kaunihera e pa ana tenei Pire e paahitia nei ki au ake, na e penei ana tona tikanga mehemea nei e hara au nei a Taiaroa i te tangata o tenei ao. No reira au ka mea atu, Kia toru wiki ka korero ai te korero tuatoru o tenei Pire.
Te Tumuaki.—Kua paahitia te korero tuatoru, hei ano te mea e toe nei kia paahitia te Pire.
H. K. Taiaroa.—I pohehe au ko te korere tuatoru tenei. E kore ranei e tika kia motini au kia mutu te mahi a te Kaunihera inaianei?
Hinga ana te motini a Taiaroa, a paahitia ana te Pire.