Nga Korero Paramete: 1886-1890
Taite, te 17 o Hurae, 1890
Taite, te 17 o Hurae, 1890.
Nga Ture E Pa Ana Ki Nga Maori.
Taipua patai ana ki te Minita Maori mehemea kaore ia e pai kia perehitia nga ture katoa e pa ana ki te iwi Maori, a me whakatopu me tuku kia hokona i runga i te utu ahua ngawari, a tera e pai rawa nga Maori ki te hoko hoko mehemea ka perabia, a ka whakamaoritia hoki. Inaianei hoki kei te noho he nga Maori, kei te noho kuare i te mea kaore ano kia perehitia kia whakamaoritia noa etahi ture e pa ana kia ratou.
Te Miterehana.—I roto i enei tau ruarua nei kua taha ake, e peratia ana nga ture Maori ia tau ia tau, e tukuna ana i runga i te hereni kotahi mo te pukapuka. A tera ia e whakaaro ki te kupu o te honore mema na mei kore e pai kia whakatoputia ki te pukapuka kotahi.
Nga Take A Nga Maori i Te Waipounamu.
Tame Parata.—Patai ana ki te Minita Mehemea kua mahia tetahi tikanga e taea te whakaoti i nga ota o te Kooti Whenua Maori mo nga keehi o te Waipounamu i whakawakia i te tau 1887. He tini noa atu nga ui me nga waea e tae mai ana ki aia e patai ana heaha te take i roa te whakaputanga o enei ota o te Kooti. Nui atu tona hiahia mehemea ka whakamarama pai mai te Minita, tera e tere te whakarite i enei mea ite mea hoki kei te tatari matapopore nga Maori ki o ratou tiwhikete, ota, hoki, kia whakaputaina kia ratou.
Te Miterehana.—Ka mea, ko te take o te roa, he nui no nga mahi, kua oti katoa aua ota inaianei mo nga riiwhi tupapaku, kua rite kia whakaputaina. Ko etahi o aua mea tera e tere te mahi. I te mea ko te Make te Tiati nana i whakawa enei keehi, na reira kua tohu tohu te Tumuaki o te Kooti ki aia, i te mea ka oti ana mahi i Wairarapa, kia tere te haere ki te Waipounamu ki te whakaotioti i ana mahi katoa i timatatia e ia i mua. Taihoa e whawha atu ki tetahi atu Kooti. Engari kia opito rawa enei mahi e takoto hapa ana.
Mahi Patu Kekeno.
Tame Parata.—Patai ana ki te Minita mo nga Moana, Mehemea ka whakaaetia te mahi patu kekeno i tenei tau? Tera e mohio te Minita ki te take o tenei patai. He penei tonu tana patai ki te Kawanatanga ia tau ia tau, ko nga Maori me nga hawhe kaihe e noho ana i Murihiku kei te uiui tonu ko awhea ratou tukua ai ki te patu kekeno. He nui a ratou patai mai ki aia. Kei tenei tau puare ai, awhea ranei. Ko taua iwi he hunga noho pai i raro i te maru o te ture, kaore a ratou hiahia ki te takatakahi i ona ritenga.
Te Pakuha.—Kei te tuhituhia nga ritenga whakahaere mo taua mahi inaianei, mehemea ka haere ake te honore mema nana te patai ki tona Tari, a ka kitea kei te pai nga ritenga e mahia nei, heoi me whakaputa tonu aua mea inaianei tonu kia haere te mahi patu kekeno.
Nga Hawhe Kaihe Me Nga Maori Rawakore.
Timi Kara.—Patai ana ki te Kawanatanga mehemea e kore ratou e pai ki te whakatika i Te Ture mo nga Rawakore i tenei nohonga tonu o te Paremete kia meatia kia tuku oranga nga hawhe kaihe me nga Maori ki o ratou nei wahine, tamariki hoki ana whakarerea e ratou? Inahoki no enei rangi kua hori ake nei i whakawakia tetahi hawhe kaihe ko Waperiki te ingoa, ki te Kooti o te Kaiwhakawa Tuturu, kia tukua e ia he oranga ki tona hoa marena, he wahine Pakeha, he wahine rangatira, ata noho, kua oti te whakarere e ia. Karohia ana te whakapae mona e taua tangata, he hawhe kaihe ia na reira e kore e tika kia tau te ture ki runga ki aia. A ahakoa i hinga taua hawhekaihe i te whakatau o te Kooti, kei te ahua kaha nga ritenga o te ture, kaore i te kaha rawa, na reira e mahara ana ia me whakatika te ture, a koia hoki te take o tana patai, Hei mea kia kake haere te pono te tika te ora me te rangimaire, me whakarite kia u rawa tenei tikanga, ko nga tangata katoa e mahi ana i tenei mahi haraki, aroha kore, me eke rawa te mamae o te ture ki runga kia ratou, ahakoa iwi ke, kiri ke, kia kotahi tonu te ture. Tetahi take o tona patai, hei whakataka i te kupu taunu me te whakama kai iri ki runga ki te iwi Maori i runga i tenei mahi whakarihariha a tetahi o tona iwi.
Te Hirope.—Kei te raruraru ano taua mea otiia kei te whakaaroaro te Kawanatanga mehemea e kore e taea te whakawhanui i te ture kia pa ki nga keehi penei me tera e whakaaturia mai ra e te honore mema.
Rahui Maori i Otakou.
Tame Parata.—Patai ana ki te Minita Whenua mehemea kua puta te whakahau ki te Tumuaki Kai Ruri i Tanitini kia tahuri ki te wehewehe i nga rahui i Purakanui, Rongopiti ( Longbeach), Tuturau me Omaui? Mehemea kaore ano, ko awhea puta ai? Te take o tona patai, kaore i te mohio nga Maori no ratou enei wahi, ko awhea mahia ai. Ko tetahi hoki. Ko etahi o nga tangata whai paanga ki enei rahui kei wahi ke noa atu e noho ana a kaore i te puta he painga kia ratou mo a ratou hea i te mea kakore ano kia wehewehea. Kua oti hoki e te Kooti te whakarite i te paanga o ia tangata o ia tangata, otira kaore kia tohu tohuria ki runga ki te whenua aua wahanga, a kei te noho awangawanga tonu nga Maori, ka tau ki hea, ka tau ki hea ranei a ratou tekiona. I tupu ake hoki tetahi raruraru nui ki Niu Rewa, a mehemea i wehewehea taua whenua i mua, kaore e ara ake he porearea penei. Ko etahi o nga Maori o taua rahui i hoko i nga rakau i runga o taua whenua ki tetahi tangata Mahi Mira a kei te kai ratou i nga mom mo etahi rakau apopo pea ka tupono ki tenei ahua, ka tau ki etahi tangata ke nga tekiona e topea nei nga rakau, e hara ratou i te hunga i tukua aua rakau ra ki nga mira a nui atu te porauraha. I whakaaturia ano tenei raruraru ki te Minita i tona haerenga ki Murihiku, a parea ana e ia ki te Kaitirotiro o nga whenua Karauna, otiia kaore i pai tana ripoata, kihai i tau pai tenei mahi pokaikaha. E rua hoki nga ahua o taua wahi, he mea kino kei tetahi wahi. A ko wai ka tohu, kowai ka mohio?
Te Ritihana.—Kua puta nga kupu whakahau kia rurutia nga rahui Maori i Purakaunui me Omaui. Erangi kaore ano kia tae mai he tono a nga tangata whai paanga ki Rongopiti ki Tuturau kia rurutia era. Otiia i te mea kua korero ano te honore mema mo enei, kati me whakahaere ano te ruri mo enei.
Nga Kooti Whenua Maori Mo
Te Waipounamu.
Meiha Tuari patai ana ki te Kawanatanga mehemea e whakaaro ana ratou kia tu nga Kooti ki Te Waipounamu kia mahia nga riiwhi tupapaku me era atu mahi e uru nei nga Maori me nga hawhekaihe, a mehemea hoki ka whakahohorotia tetahi Kooti kia tu ki Waimate? Nui atu nga keehi e takoto hapa ana, he mea mama noa atu etahi, tera e oti noa atu e Nga Kaiwhakawa Tuturu te mahi mehemea e pai ana te Kawanatanga ki te tohu tohu kia ratou. Nui atu te tatari roa o nga tangata. TE MITEREHANA.—Kei te mahia he ritenga kia tu nga Kooti ki etahi wahi o Te Waipounamu. Kei Kaikoura e tu ana inaianei, muri iho ki Kaiapoi, a muri iho ki Tanitini, kaore ano kia oti te kahiti he Kooti kia tu ki te Waimate i te mea e rua tonu nga keehi mo tera wahi erangi ko nga kaitono no Kaiapoi ke. Otiia kua tukua atu te whakaatu e te Tumuaki, tera e haere tetahi Tiati ki nga wahi o Te Waipounamu mehemea e whai keehi ana nga Maori, erangi me tere tonu te ratou tuku mai i o ratou tono. Mehemea ka kitea e maha ana nga keehi mo Waimate, tera e whakaritea he Kooti mo reira.