Nga Korero Paramete: 1886-1890

Taite, te 17 o Hurae, 1890

Taite, te 17 o Hurae, 1890.

Nga Ture E Pa Ana Ki Nga Maori.

Taipua patai ana ki te Minita Maori mehemea kaore ia e pai kia perehitia nga ture katoa e pa ana ki te iwi Maori, a me whakatopu me tuku kia hokona i runga i te utu ahua ngawari, a tera e pai rawa nga Maori ki te hoko hoko mehemea ka perabia, a ka whakamaoritia hoki. Inaianei hoki kei te noho he nga Maori, kei te noho kuare i te mea kaore ano kia perehitia kia whakamaoritia noa etahi ture e pa ana kia ratou.

Te Miterehana.—I roto i enei tau ruarua nei kua taha ake, e peratia ana nga ture Maori ia tau ia tau, e tukuna ana i runga i te hereni kotahi mo te pukapuka. A tera ia e whakaaro ki te kupu o te honore mema na mei kore e pai kia whakatoputia ki te pukapuka kotahi.

Nga Take A Nga Maori i Te Waipounamu.

Tame Parata.—Patai ana ki te Minita Mehemea kua mahia tetahi tikanga e taea te whakaoti i nga ota o te Kooti Whenua Maori mo nga keehi o te Waipounamu i whakawakia i te tau 1887. He tini noa atu nga ui me nga waea e tae mai ana ki aia e patai ana heaha te take i roa te whakaputanga o enei ota o te Kooti. Nui atu tona hiahia mehemea ka whakamarama pai mai te Minita, tera e tere te whakarite i enei mea ite mea hoki kei te tatari matapopore nga Maori ki o ratou tiwhikete, ota, hoki, kia whakaputaina kia ratou.

Te Miterehana.—Ka mea, ko te take o te roa, he nui no nga mahi, kua oti katoa aua ota inaianei mo nga riiwhi tupapaku, kua rite kia whakaputaina. Ko etahi o aua mea tera e tere te mahi. I te mea ko te Make te Tiati nana i whakawa enei keehi, na reira kua tohu tohu te Tumuaki o te Kooti ki aia, i te mea ka oti ana mahi i Wairarapa, kia tere te haere ki te Waipounamu ki te whakaotioti i ana mahi katoa i timatatia e ia i mua. Taihoa e whawha atu ki tetahi atu Kooti. Engari kia opito rawa enei mahi e takoto hapa ana.

Mahi Patu Kekeno.

Tame Parata.—Patai ana ki te Minita mo nga Moana, Mehemea ka whakaaetia te mahi patu kekeno i tenei tau? Tera e mohio te Minita ki te take o tenei patai. He penei tonu tana patai ki te Kawanatanga ia tau ia tau, ko nga Maori me nga hawhe kaihe e noho ana i Murihiku kei te uiui tonu ko awhea ratou tukua ai ki te patu kekeno. He nui a ratou patai mai ki aia. Kei tenei tau puare ai, awhea ranei. Ko taua iwi he hunga noho pai i raro i te maru o te ture, kaore a ratou hiahia ki te takatakahi i ona ritenga.

Te Pakuha.—Kei te tuhituhia nga ritenga whakahaere mo taua mahi inaianei, mehemea ka haere ake te honore mema nana te patai ki tona Tari, a ka kitea kei te pai nga ritenga e mahia nei, heoi me whakaputa tonu aua mea inaianei tonu kia haere te mahi patu kekeno.

Nga Hawhe Kaihe Me Nga Maori Rawakore.

Timi Kara.—Patai ana ki te Kawanatanga mehemea e kore ratou e pai ki te whakatika i Te Ture mo nga Rawakore i tenei nohonga tonu o te Paremete kia meatia kia tuku oranga nga hawhe kaihe me nga Maori ki o ratou nei wahine, tamariki hoki ana whakarerea e ratou? Inahoki no enei rangi kua hori ake nei i whakawakia tetahi hawhe kaihe ko Waperiki te ingoa, ki te Kooti o te Kaiwhakawa Tuturu, kia tukua e ia he oranga ki tona hoa marena, he wahine Pakeha, he wahine rangatira, ata noho, kua oti te whakarere e ia. Karohia ana te whakapae mona e taua tangata, he hawhe kaihe ia na reira e kore e tika kia tau te ture ki runga ki aia. A ahakoa i hinga taua hawhekaihe i te whakatau o te Kooti, kei te ahua kaha nga ritenga o te ture, kaore i te kaha rawa, na reira e mahara ana ia me whakatika te ture, a koia hoki te take o tana patai, Hei mea kia kake haere te pono te tika te ora me te rangimaire, me whakarite kia u rawa tenei tikanga, ko nga tangata katoa e mahi ana i tenei mahi haraki, aroha kore, me eke rawa te mamae o te ture ki runga kia ratou, ahakoa iwi ke, kiri ke, kia kotahi tonu te ture. Tetahi take o tona patai, hei whakataka i te kupu taunu me te whakama kai iri ki runga ki te iwi Maori i runga i tenei mahi whakarihariha a tetahi o tona iwi.

Te Hirope.—Kei te raruraru ano taua mea otiia kei te whakaaroaro te Kawanatanga mehemea e kore e taea te whakawhanui i te ture kia pa ki nga keehi penei me tera e whakaaturia mai ra e te honore mema.

Rahui Maori i Otakou.

Tame Parata.—Patai ana ki te Minita Whenua mehemea kua puta te whakahau ki te Tumuaki Kai Ruri i Tanitini kia tahuri ki te wehewehe i nga rahui i Purakanui, Rongopiti ( Longbeach), Tuturau me Omaui? Mehemea kaore ano, ko awhea puta ai? Te take o tona patai, kaore i te mohio nga Maori no ratou enei wahi, ko awhea mahia ai. Ko tetahi hoki. Ko etahi o nga tangata whai paanga ki enei rahui kei wahi ke noa atu e noho ana a kaore i te puta he painga kia ratou mo a ratou hea i te mea kakore ano kia wehewehea. Kua oti hoki e te Kooti te whakarite i te paanga o ia tangata o ia tangata, otira kaore kia tohu tohuria ki runga ki te whenua aua wahanga, a kei te noho awangawanga tonu nga Maori, ka tau ki hea, ka tau ki hea ranei a ratou tekiona. I tupu ake hoki tetahi raruraru nui ki Niu Rewa, a mehemea i wehewehea taua whenua i mua, kaore e ara ake he porearea penei. Ko etahi o nga Maori o taua rahui i hoko i nga rakau i runga o taua whenua ki tetahi tangata Mahi Mira a kei te kai ratou i nga mom mo etahi rakau apopo pea ka tupono ki tenei ahua, ka tau ki etahi tangata ke nga tekiona e topea nei nga rakau, e hara ratou i te hunga i tukua aua rakau ra ki nga mira a nui atu te porauraha. I whakaaturia ano tenei raruraru ki te Minita i tona haerenga ki Murihiku, a parea ana e ia ki te Kaitirotiro o nga whenua Karauna, otiia kaore i pai tana ripoata, kihai i tau pai tenei mahi pokaikaha. E rua hoki nga ahua o taua wahi, he mea kino kei tetahi wahi. A ko wai ka tohu, kowai ka mohio?

Te Ritihana.—Kua puta nga kupu whakahau kia rurutia nga rahui Maori i Purakaunui me Omaui. Erangi kaore ano kia tae mai he tono a nga tangata whai paanga ki Rongopiti ki Tuturau kia rurutia era. Otiia i te mea kua korero ano te honore mema mo enei, kati me whakahaere ano te ruri mo enei.

Nga Kooti Whenua Maori Mo
Te Waipounamu
.

Meiha Tuari patai ana ki te Kawanatanga mehemea e whakaaro ana ratou kia tu nga Kooti ki Te Waipounamu kia mahia nga riiwhi tupapaku me era atu mahi e uru nei nga Maori me nga hawhekaihe, a mehemea hoki ka whakahohorotia tetahi Kooti kia tu ki Waimate? Nui atu nga keehi e takoto hapa ana, he mea mama noa atu etahi, tera e oti noa atu e Nga Kaiwhakawa Tuturu te mahi mehemea e pai ana te Kawanatanga ki te tohu tohu kia ratou. Nui atu te tatari roa o nga tangata. TE MITEREHANA.—Kei te mahia he ritenga kia tu nga Kooti ki etahi wahi o Te Waipounamu. Kei Kaikoura e tu ana inaianei, muri iho ki Kaiapoi, a muri iho ki Tanitini, kaore ano kia oti te kahiti he Kooti kia tu ki te Waimate i te mea e rua tonu nga keehi mo tera wahi erangi ko nga kaitono no Kaiapoi ke. Otiia kua tukua atu te whakaatu e te Tumuaki, tera e haere tetahi Tiati ki nga wahi o Te Waipounamu mehemea e whai keehi ana nga Maori, erangi me tere tonu te ratou tuku mai i o ratou tono. Mehemea ka kitea e maha ana nga keehi mo Waimate, tera e whakaritea he Kooti mo reira.