Nga Korero Paramete: 1886-1890

Wenerei, te 17 o Hepetema, 1890. — Pire Whakatikatika I Nga Ture Whenua Maori

Wenerei, te 17 o Hepetema, 1890.
Pire Whakatikatika I Nga Ture Whenua Maori.

Taiwhanga.—I ki atu ahau ki te Kawanatanga i ta ratou tukunga tuatahi mai i tenei Pire ki te whare me whaka-mutu ta ratou hanga Pire mo runga i nga whenua Maori ma reira hoki te tau ai te pai ki waenganui i nga iwi e rua a hei painga hoki mo te koroni katoa. Na tenei ano ratou te tuku nei i tetahi Pire ki te Komiti Mo Nga Mea Maori a kei te patupatua etahi o nga raraugi o taua Pire e taua Komiti a kei te taenga pea ki te Kaunihera ka patupatua ano pea etahi o nga rarangi eratou. E whakaae tonu ana ahau ki te whakaaro o nga mema o tern Whare kia nukuhia te korero mo tenei Pire mo te wiki kotahi otira he pai rawa kia nukuhia mo te marama kotahi. E whakahe ana ahau, ki nga ki nei kia whakahokia ano te Pire nei ki tera Whare erangi ua to mema mo te Tai Rawhiti i tohe ki ahau kia whakahokia ano ki taua Whare me te ki mai hold a Ta Hori Kerei ki ahau he mea pai kia tukuna te Pire kia pahi i runga i nga whakatikatikanga a tera Whare. Heoi paahitia ana te Pire.

Ttmi Kara.—E hiahia ana ahau ki te whakapuaki i etahi kupu torutoru nei mo runga i tenei Pire. E pouri ana ahau i runga i te mana kore o nga Pire Maori i tukuna mai e tenei Kawana-tanga mo te taha ki nga mema o tenei Whare e whakahaere nei i nga take Maori. Ki taku whakaaro kahore rawa he huhuatanga o nga mahi e mahia nei e tenei Whare hei whakaora i nga mate o nga Maori ehara hoki i te mea e araia ana anake e tenei Whare erangi kahore he ngoi o te Kaunihera ki te hanga i etahi tikanga. He mea whakapouri rawa tenei i nga mema e tino hiahia ana kia tan te pai me te tika ki nga iwi e rua, inahoki i tenei tau i tena tau he pitihana tonu te mahi a te Maori me te whakaatu i o ratou mate ki te Whare a kahore e tino whiriwhiria aua mate e nga taha e rua o te Whare. A kei te penei-. tia ano hoki tenei Pire. I te hanga ture tatou mo runga i nga tini mea me nga mea Maori hoki a kitea ana e tatou ko nga Pire anake e whakamana ana i nga take Pakeha e pahitia aua e te Whare, ko a nga Maori e whakarerea ana, ina-hoki i mea te Kaunihera heoi nga rarangi pai o tenei Pire ko nga rarangi e pa ana ki nga take Pakeha ara nga tekioua whakawhanui i te taiina mo nga Komi-hana e mohiotia nei e tatou e mutu ana to ratou mana i te mutunga o te Paramete ara he whakanui i te taima o nga Komihana hei whiriwhiri i nga take kua oti nei te panui ki roto i tenei Whare ehara i te take tika. Ka ahei ano hoki ahau te whakaatu i tetahi kehi i pa anake ki nga Maori, I te tunga o tera Kawanatanga a muri iho hoki i te tunga o tenei Kawanatanga ko te mahi a nga Maori he pitihana tonu ki te Whare kia whakaoraugia o ratoti mate. I whakamatau te Paremete ki te hanga i etahi ture hei whakaea i aua mate erangi kihai i manakohia mai e te Kaunihera heoi kihai i ea te mate o nga Maori. E pouri ana ahau ki tenei me taku whakahe ki tenei mahi a te hunga kei a ratou nei te mana ki ta tuku ora ki nga Maori heoi hoki ta ratou i whakaaro ai he hanga ture kia tau ai te ora ki te Pakeha. Kia kore ianei nga mema Maori e ki kahore ano i hanga he ture e tau ai te pai me te tika ki nga iwi e rua i rauga i enei mahi, inahoki e waiho ana ko ratou anake kia tu ana ki ta ratou iwi, kahore hoki nga mema Pakeha e whakahoahoa mai. Ko tenei e hiahia ana ahau ki te whakapuaki i taku whakahe mo te ahua tangi ke o nga Pire Whenua Maori i hanga e tenei Paremete me taku tumanako tenei ake pea te wa te puta ai nga tikanga tika, te tu ai hoki he Kawana­ tanga whakaaro i nga mea e tau ai te tika ki te katoa. Ehara ia taku i te ki no te Kaunihera te he erangi he kore no te Kawanatanga kahore e tuku wawe mai i nga Pire i nga ra timatanga o te Paremete. I rongo hoki ahau i mea te Kaunihera kihai ratou i whai taima ki te ata whiriwhiri i nga Pire i tukuna ki a ratou. He tika ano pea tena ki a ratou otira mehemea e tika ana heoi no te Kawanatanga te he mo te kore tuku wawe mai i nga Pire. E mea ana ahau kia kaua te Kawanatanga e pouri ki enei kupu aku ehara hoki taku i te whakaeke i tetahi he ki runga i a ratou, he mea ranei i a ratou kia tono ki te Kaunihera kia patua nga rarangi o tenei Pire e manakohia nei e tatou. He nui ano te mahi a te Kawanatanga ki te hanga i uga Pire, kotahi nei ia te mea kahore i ata whiriwhiria e ratou nga mate o nga Maori na reira hoki i whakaroania ai te tukunga mai o aua Pire me te nui o te raruraru i muri iho.

Nga Pire me nga Mea i Mahia i tenei Nohoanga o te Paramete:

  • >Nga Pire i paahitia e te Whare, 50.
  • Nga Pire kihai i paahitia, 82.
  • Nga Pire i tukua mai e te Kaunihera, 12.
  • Nga Pite kihai i paahitia, 4.
  • Nga Pitihana i Kokiritia—
    • Na nga Pakeha, 249.
    • Na nga Maori, 59.
  • Nga Pootitanga—
    • O te Whare, 73;
    • I roto i te Komiti, 165.
  • Nga ra i noho ai te Whare, 67
  • Nga haora i noho ai, 505 h.
  • Nga Patai ki nga Minita, 465.
  • Nga mea i tuhia, 976.
  • Nga Pepa i whakahaua kia homai, 90.
  • Nga, Pepa i whakahaua kia perehitta, 157.
  • Nga Pepa kihai i meatia kia perehitia, 75.
  • Nga Ripoata o nga Komiti, 389.
  • Nga Ripoata o Te Komiti Maori, 59.

No te 5 o nga haora i te ahiahi o te Wenerei te 17 o nga ra o Hepetema i mutu ai te noho o te Paremete.

He mea whakamana i taia ai, H. Titipere, Kaita Perehi a te Kawanatanga, Poneke.—1890.