Acts Affecting Native Lands, Etc. (In English and Maori), Passed by the General Assembly, Session 1906.

Niu Tireni. Ture Whakatau Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture

[ko te tohutoro i roto i te reo Pākehā]

Niu Tireni. Ture Whakatau Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture.

1906, No. 51.
He Ture hei whakatikatika hei tiaki i nga Kereme me nga Paanga, a hei whakatikatika i nga Ture e pa ana, ki nga Whenua Maori.

[2O o Oketopa, 1906.]

Kua Meinga Hei

Ture e te Runanga Nui o Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete, a i runga ano i tona mana, ara:—
1. Te Ingoa Poto o tenei Ture ko "Te Ture Whakatau Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture, 1906."
2. I roto i tenei Ture mehemea kaore e rereke ana i te tikanga o ona kupu:—"Kooti Piira" tona tikanga ko te Kooti Piira Maori kua whakaturia e "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894":"Poari" tona tikanga ko te Kaunihera Whenua Maori i whakaturia i raro i "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," mo te takiwa kei reira e takoto ana te whenua e whakahuatia ana, ko tona kai-whakakapi ranei kua whakaritea nei e tekiona toru o "Te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1905":"Tumuaki Kai-whakawa" me "Kai-whakawa" ona tikanga ko te Tumuaki Kai-whakawa a ko tetahi o nga Kaiwhakawa o te Kooti Whenua Maori:"Kooti" tona tikanga ko te Kooti Whenua Maori:"Maori" me " Native" he rite tahi to raua tikanga i roto i nga Ture i whakahuatia ai:"Minita" tona tikanga ko te Minita mo nga Mea Maori, ko tetahi atu Minita ranei o te Karauna e tu ana hei riiwhi mona:"Perehitini" tona tikanga ko te Perehitini o te Poari:"Kai-rehita" tona tikanga ko te Kai-rehita o te Takiwa Whenua kei reira e takoto ana te whenua e whakahuatia na:"Kooti Whakamana" tona tikanga ko te Kooti i whakaturia e "Te Ture (Whakamana Taitara) Whenua Maori, 1893."
3. Ko wahanga-tekiona rua o tekiona tekau ma ono o "Te Ture Whakatau Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture, 1904," kua whakakorea e tenei Ture, a kua whakakapia ki tenei e whai ake nei:—
"(2.) Kaua he mahi e mahia i runga i te ripoata a aua Kaiwhakawa kia takoto ra ano kia whiriwhiria ra ano taua ripoata e te Paremete."
4. Ko te Kupu Apiti Tuatoru o "Te Ture Whakatau Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture, 1904," kua whakatikatikaina e tenei Ture, ara kua honoa atu ki reira enei kupu "Rota 1, Parihi o Katikati, tona nui e ono tekau nga eka, nui ake iti iho ranei."
5. Ko tekiona ono o "Te Ture Whakatikatika Kereme Whenua Maori, 1895," kua whakatikatikaina e te tenei Ture, ara, kua whakakorea katoatia nga kupu i muri i te kupu "arai i te" i roto i wahanga-tekiona tahi tae noa ki te mutunga o taua wahanga-tekiona, a kua hoatu hei whakakapi mo aua kupu ko nga kupu "tuku o te whenua, o tetahi wahi ranei o te whenua, i uru ki taua karaati"; a kua whakakorea hoki te kupu "riihi" i roto i wahanga-tekiona rua o taua tekiona, a kua hoatu hei whakakapi mo tera ko te kupu "tukunga"; a kua patua nga kupu o muri i te kupu "Ture" i roto i wahangatekiona rua o taua tekiona a tae noa ki te mutunga o taua tekiona.
6. Hei whakatutuki i nga kupu tohutohu a te Roiara Komihana i whakaturia nei i raro i nga tikanga o "Te Ture Whakatau Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture, 1904," e whakaaturia nei e Pukapuka Paremete G.-1, 1905, kua meiuga hei ture tenei e whai ake nei:—
(a.) Ko te wawahanga a te Kooti Whakamana i mahi ai mo Tahora Nama 2a Poraka kua whakakorea e tenei Ture; a, i runga i te tono a tetahi tangata e kereme ana e whai paanga ana ranei, me tahuri te Kooti ki te mahi i tetahi wawahanga hou mo taua whenua.
( b.) I runga ano i te tikanga kua uru ki raro nei, kua whai mana te Kooti—
(i.) Ki te whakawa kia kitea mehemea e tika ana a Rangikohera te Kani raua ko Teira Iopa te Hau ki tetahi wahi (a mehemea e pera ana, ki tehea wahi) o Kopua-a-tuaki Poraka; a, mehemea e tika ana, ahakoa kei te whai paanga te Karauna kaore ranei, ki te whakatikatika i te taitara tuatahi a ki te whakariterite i nga wawahanga o te whenua i muri iho.
(ii.) Ki te whakakore i nga ota wawahanga i whakaputaina i te rua tekau ma rua o nga ra o Maehe, kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma iwa mo Te Kauri Nama 2 B Poraka.
(iii.) Ki te whakakore i nga ota wawahanga i whakaputaina i te rua tekau ma waru o nga ra o Oketopa, Kotahi mano e waru rau e iwa tekau ma whitu, mo Manawaangiangi Poraka: Engari kaua tenei mana e whakahaerea ki te kore te moni e rima tekau pauna e whakatakotoria ki te Kairehita o te Kooti Whenua Maori, Poneke, i mua mai i te toru tekau ma tahi o nga ra o Maehe, kotahi mano e iwa rau ma whitu, hei whakaea i nga moni e pau i te whakahaerenga whakawa, mehemea ra ia tera e pau he moni, i runga i ta te Kooti e whakatau ai.
( iv.) Ki te whakakore i nga ota whakatu kai-riiwhi mo nga paanga o Peti te Aho, kua mate, ki Rota 18, Parihi o Te Onewhero, Rota 348, Parihi o Taupiri, me Rota 21, Parihi o Whangape; a, engari kaua e riro ma nga kai-tono e utu, ki te whakawa kia kitea ai ko wai nga tangata e tika ana kia tu hei kai-riiwhi mo aua paanga.
( v.) Ki te whakakore i nga ota whakatau i nga kai-riiwhi ki te paanga o Hamuera te Punga Rangiuru, kua mate, ki Mokotunu Cape Poraka.
( vi.) Ki te whakakore i nga ota whakamutunga a te Kooti a te Kooti Piira ranei i mahi ai i runga i te whakawakanga o te taitara o Pukuweka Poraka haunga ia te wahi e mohiotia ana ko Rangitoto Tuhua No. 8, tona nui e toru rau eka nui ake iti iho ranei; a, haunga te wahi kua kapea nei, ki te whakawa ano i te tono tautahi kia whakawakia te taitara ki taua whenua.
( vii.) Ki te whakakore i nga ota wawahi katoa i mahia i mua atu i tenei mo Waihua Nama 1 me Nama 2 Poraka.
( c.) Ka whai mana te Kooti Piira ki te whakawa a ki te whakatau i nga piira mo nga whakatau a te Kooti e mahi ai i raro i tenei tekiona pera ano me nga piira mo nga whakatau a te Kooti e whakawakia nei e whakataua nei i runga i tona mana whakahaere tuturu.
7. Ko nga ota whakamutunga a te Kooti, a te Kooti Piira ranei i mahia i raro i nga tikanga o "Te Ture Whakapumau Take Tika, 1886," i raro ranei i nga tikanga o wahanga tekiona tekau o tekiona tekau ma wha o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894," mo runga mo nga Poraka o Potaka No. 1, Wharepu No. 1, Taumata-o-te-O, Ohuia No. 1, Hereheretau B, me Te Kiwi, kua whakakorea e tenei Ture, a ka ahei te Kooti Piira ki te whakawa ano i nga tono i whakataua ai aua ota whakamutunga.
8. Hei whakatutuki i te kupu tohutohu a te Komiti mo nga Mea Maori o te Whare o nga Mangai o te Iwi, i tuhia i te rua tekau ma ono o nga ra o Oketopa, kotahi mano e iwa rau ma rima, mo te pitihana Nama 643, a Raniera Wharerau, ko te piira a taua Raniera Wharerau whakahe mo te wawahanga a te Kooti i Waima South Poraka kua kiia e tenei Ture kei te whai mana a kei te whai tikanga, ano mehemea nei i tukua-a-tuhituhi atu he whakaatu mo taua piira i roto i te wa kua whakatakotoria e te ture.
9. Notemea i te whakaputanga e te Kooti i te taitara mo Poroikamoana Poraka i uru pohehe ki roto tetahi whenua e mohiotia ana ko Motuotera, ahakoa kaore ano te taitara ki taua Motuotera i whakawakia: A notemea kua hokona taua Poroikamoana Poraka hui atu ki taua piihi whenua e mohiotia nei ko Motuotera, a kua tau i naianei ki te kai-hoko i raro i te Ture Whakawhiti Whenua: Na reira kua meinga hei ture tenei e whai ake nei:—
Kua whakamanaia a kua whakahaua te Kooti,—
(a.) Ki te whakatau i nga tangata. i runga i te tikanga Maori, e tika ana kia whiwhi i taua piihi whenua e mohiotia nei ko Motuotera mehemea kaore i mahia taua mahi pohehe:
( b.) Ki te whakatau, ahakoa nga tikanga o nga tekiona kotahi rau e waru tekau ma ono me kotahi rau e waru tekau ma whitu o "Te Ture Whakawhiti Whenua, 1885," i te moni e tika ana kia utua ki ia tangata i kitea tona tika ki taua whenua hei kapeteihana mo te mate i pa ki a ia i runga i taua mahi pohehe, a ki te whakaputa tiwhikete hei whakatutuki.
( c.) Haunga ia ki te piiratia, ki te whakarereketia ranei e te Piira Kooti i runga i te piira, ko taua tiwhikete me tino tuturu, a ina whakahaerea tetahi whakawa i roto i tetahi Kooti kia utua he kapeteihana hei whakaea i te mate i pa i runga i taua mahi pohehe ka ai taua tiwhikete hei tino tohu ko nga tangata e huaina ana i roto e tika ana kia whiwhi i nga moni kapeteihana e huaina ana ma ia tangata o ratou i roto i taua tiwhikete.
10. Ko wahanga-tekiona (7) o tekiona waru o "Te Ture Whakatikatika i te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1901," kua whakatikatikaina e tenei Ture, ara, kua whakaurua nga kupu "e tetahi Perehitini ranei" ki muri i nga kupu "Tiati o te Kooti Whenua Maori."
11. Ko tekiona tekau ma tahi o "Te Ture Whakatau Kereme Whenua Maori Whakatikatika Ture, 1904," kua whakatikatikaina e tenei Ture, ara kua apitiria atu ki te mutunga o taua tekiona nga kupu nei "kia oti ra ano i te Minita i runga i te panui i perehitia ki roto ki te Gazette me te Kahiti te whakaatu kua kore he tikanga o taua pukapuka arai o te korenga ranei e whakaputaina nga ota mo runga i tetahi keehi mo katoa mo tetahi wahi ranei o te whenua i huaina i roto i taua panui."
12. Ko ia wahi o Maungatautari Poraka kua tau ki te Pakeha, a kua tuhia ki roto ki te Rehita Whakawhiti Whenua i mua atu i te paahitanga o tenei Ture, ka watea atu i nga tikanga o taua tekiona tekau ma tahi, a ko ia pukapuka e arai ana i te tukunga o aua wahi o taua poraka kua whakakorea atu e tenei Ture.
13. Notemea i runga i tetahi Panuitanga i whakaputaina i te tekau ma toru o nga ra o Hepetema, kotahi mano e waru rau e whitu tekau ma whitu, i runga i te mana i whakawhiwhia ki te Kawana e "Te Ture o te Tai Rawhiti, 1868," rahuitia ana wehea atu ana e ia hei mahinga hei oranga mo etahi tangata Maori e rua tekau ma toru i ata whakaingoatia, tetahi wahi whenua kei roto i te Takiwa o Papati Pei e mohiotia ana ko Te Arai Matawai, ara ko Waimata Rahui tona nui i runga i te ruritanga e wha mano e rua rau tekau ma wha eka, nui atu iti iho ranei, e whakaaturia nei ona rohe i roto i te Kupu Apiti A ki taua Panuitanga: A notemea e kiia ana i uru he pohehetanga he mahuetanga ranei i te whakataunga o nga tangata i wehea ai hei mahinga hei oranga mo ratou taua wahi rahui, a tera etahi atu tangata, i tua atu i taua rua tekau ma toru tangata kua kiia ake nei e tika ana kia uru tahi ki nga painga o taua wahi rahui a kia whaka- ingoatia hoki ki roto ki taua Panuitanga: No reira kua meinga hei ture:—
(a.) Kua whakamanaia te Kooti e tenei Ture ki te uiui a ki te whakatau mehemea tera atu ano etahi tangata (a ko wai ma ratou) i tua atu i aua tangata e rua tekau ma toru kua kiia ake nei, e tika ana kia uru tahi ki nga painga o taua wahi rahui a kia whakaingoatia hoki ki roto ki taua Panuitanga.
( b.) Ka whai mana te Kooti i runga i tana ota ki te ki kua tau taua wahi whenua ki aua tangata e rua tekau ma toru, apiti atu ki era atu tangata (mehemea ia he tangata atu ano) tera e whakataua e te Kooti, i runga i taua uiuinga, no ratou taua wahi i runga i te ritenga estate of freehold in fee-simple in possession timata mai i taua tekau ma toru o nga ra o Hepetema kotahi mano e waru rau e whitu tekau ma whitu.
( c.) Ka whai mana te Kooti i runga i taua Ota, i tetahi atu ota ranei a muri atu, ki te whakatau i nga hea paanga o nga tangata no ratou te whenua.
( d.) Ka whai mana te Kooti Piira ki te uiui a ki te whakatau i ia tono piira tera e whakatakotoria e whakahe ana ki tetahi whakataunga a te Kooti i whakaputaina i raro i nga mana kua whakawhiwhia ki a ia e tinei tekiona.
(e.) Te ota i mahia e te Kooti i raro i nga mana kua whakawhiwhia ki a ia e tenei tekiona, ia ota pera ranei i whakarereketia i runga i te piira, ka whai mana ano me te mea nei he ota i mahia i runga i te whakawa take paanga, i te whakawa whakatau ranei i nga paanga o ia tangata, a ka ahei hoki kia whakahaerea, a kia rehitatia, ano he mea pera.
( f.) Nga ota riiwhi tupapaku kua oti te mahi e whakatu ana i nga kai-riiwhi mo nga paanga o etahi o aua tangata e rua takau ma toru kua kiia ake nei e kore e whakamanakoretia e nga whakahaerenga whakawa tera e whakahaerea i raro i nga ritenga o tenei tekiona.
14. Ka ahei te Kawana i runga i tana Ota Kaunihera ki te whakawhiwhi atu ki te Kooti, ki tetahi tangata ki etahi tangata ranei, e whakahuatia ana i roto i taua ota, i nga kaha me nga mana whakawa katoa e tika ana e tau ana ranei, kia ahei ai te Kooti, taua tangata aua tangata ranei, ki te whakaoti ki te whakatutuki i tetahi kirimene, whakaritenga ranei, i mahia e, a i waenganui hoki i, nga kai-tono i roto i te Keehi whakawa No. 818, i roto i te Hupirimi Kooti o Nui Tireni Takiwa o Werengitana i whakawakia ki Nepia, hei uiui hei whakatau i nga ingoa o nga tangata no ratou, o nga tangata ranei e whai paanga ana, ki te piihi whenua kei roto i te Takiwa Porowinitanga o Haaki Pei e karangatia ana ko Pakowhai, ki te wahi ranei o taua piihi whenua e tau ana i naianei ki a Hamuera Wiremu, Minita, o Te Aute, mo te taha ki aua kai-tono me era atu tangata Maori o Niu Tireni. Ko ia ota i mahia e te Kooti, ma ia tangata i raro i nga tikanga o tenei tekiona, i raro ano i te mana o taua riana, tiati, taumahatange ranei kua whakaritea i roto i aua mea, ka rite tonu te mana ki te ota a te Kooti.
15.
(1.) Hei whakatutuki i tetahi whakawhitinga o etahi whenua no te tau kotahi mano e waru rau e waru tekau pea i whakahaerea ai i waenganui ia Kuini Wikitoria raua ko Alexander Mackay, te kai-whakahaere a te Kawana i whakaturia a i mahi i raro i nga mana i whakawhiwhia e tekiona waru o "Te Ture Whakatikatika Rahui Maori, 1862," o tetahi taha, me Walter Gibson, o Waipapa, i te Kaute o Maraparo, kai-paamu hipi, o tetahi taha, ka ahei te Kooti, i runga i te tono a te Minita Maori, a tetahi atu tangata ranei e kereme ana e whai paanga ana ia ki reira, ki te whakatau i nga tangata e tika ana kia whiwhi i nga painga o nga Tekiona Nama 260, 261, 262, 263, 264, 265, 266, 267, 268, 269, 270, 271, 272, 273, me 351, Taone o Kaikoura, to ratou nui e whitu eka e rua ruuri, nui ake iti iho ranei, a ka ahei ki te hanga i tetahi ota i etahi ota ranei.
(2.) Ko ia ota pera ka meinga he ota na te Kooti i mahi i runga i te whakawakanga o te taitara, a me pera te whakahaere.
(3.) Ia ota a te Kooti a te Kooti Piira ranei i mahia i raro i tenei tekiona me whakatau i te whenua mai o te rua tekau ma ono o nga ra o Hurae, kotahi mano e waru rau e waru tekau, a me whakaatu ko te whenua e uru ana ki taua ota kua tino herea rawatia tona tuku haunga ia te riihi mo tetahi wa kaua e neke atu i te rua tekau ma tahi tau.
16. I te wa e ngaro ana te Perehitini i runga i tetahi take kaore nei e taea e ia te arai, ki te watea ranei taua turanga, ka whai mana te Minita ki te whakamana i tetahi o nga mema Pakeha o te Kaunihera kia tu hei Perehitini i runga ano i nga huarahi me te whiwhi ano hoki i nga mana ano mehemea nei he mea whakatu ia i raro i nga tikanga o wahanga tekiona toru o tekiona waru o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," o tekiona rua ranei o "Te Ture Whakanohonoho Whenua Maori, 1905."
17. Mehemea kua tae atu tetahi kereme ki te Poari, e tono ana kia uiuia te taitara o tetahi poraka whenua e tetahi Komiti Poraka Papatupu, i raro i nga tikanga o "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," engari:—
(a.) Kaore ano i pootitia he Komiti pera; ranei
( b.) Ko taua Komiti, mehemea ra i pootitia, kihai i tuku ripoata atu ki te Poari; ranei
( c.) Mehemea e whakaaro ana te Poari kaore e pai kia whakatuturutia te ripoata a tetahi Komiti pera, kia hangaia ranei tetahi atu ota mo runga i taua mea,—
ka ahei te Poari ki te tuku atu i taua kereme ki te Kooti, a hei reira tonu taua kereme ka kiia he tono whakawa take paanga i raro i nga tikanga o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894," a ka ahei kia whakahaerea peratia.Engari ina tupono ki tetahi poraka kua oti te tuku he ripoata mona, tera ranei e tukua he ripoata mona, e te Papatupu Komiti ki te Poari, ahakoa he ripoata tarewa he mea tuturu ranei, hei reira ko taua ripoata, apiti atu ki nga pukapuka meneti o nga korero mo taua poraka, me whakatakoto katoa e te Poari ki te aroaro o te Kooti, a ka ahei te Kooti, ina whakahaerea te whakawakanga o te taitara, ki te tango i katoa i etahi wahi anake ranei o aua korero, a i runga i tana i whakaaro ai, me ana tikanga me ana ritenga i kite ai he tika, ki te whakatau ko aua korero ko etahi wahi ranei o aua korero kua meinga hei wahi mo nga whakahaere o taua whakawakanga.
18. Ina tonoa e te Minita, ka whai mana te Kooti ki te whakatau i nga mea katoa e pa ana ki nga Maori no ratou nga painga o nga Taone Maori kua panuitia i raro i nga tikanga o "Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1902."
19. Mo ia tuunga Kooti Piira, ranei mehemea e noho tahi ana etahi Kai-whakawa tokorua tokomaha atu ranei, o te Kooti, ka ahei te Tumuaki Kai-whakawa, i runga i te whakaae a e Minita Maori, ki te whakahua i te Kai-whakawa hei tiamana. Ko taua whakahuatanga ka pa mo tetahi tuunga motuhake, keehi motuhake ranei, mo nga tuunga pera katoa ranei, a ki te kore he whakahuatanga pera me tu ko te Kai-whakawa matamua hei tiamana.
20. Ahakoa te takotoketanga o tetahi ture e mana nei i naianei kua whakamanaia a kua whakahaua hoki te Kai-tiaki o te Katoa e tenei ture kia utu i nga moni e toru tekau ma iwa pauna tekau ma whitu hereni e ono kapa hui atu ki nga initareti kua hua mai i taua moni, i hoatu ki a ia hei moni kapeteihana mo nga wahi o Waikokopu No. 3 Poraka, Takiwa o Nuhaka, i tangohia nei i raro i nga tikanga o "Te Ture mo nga Mahi Nunui, 1894," mo runga mo nga ritenga o "Te Ture Haapa Poari o Waikokopu, 1902," ki nga tangata no ratou taua whenua i mua e mau nei o ratou ingoa i roto i te ota a te Kooti Whenua Maori i mahia i te rua tekau ma rima o nga ra o Hepetema, kotahi mano e iwa rau ma rua, e whakatau ana i nga moni kapeteihana hei utunga. Ko nga rihiiti a nga tangata no ratou taua whenua ka tau hei whakawatea rawa atu i te Kai-tiaki o te Katoa i nga kereme katoa ahakoa pewhea mo runga mo taua moni e toru tekau ma iwa pauna tekau ma whitu hereni e ono kapa me ona initareti kua kiia ake nei.
21. Ko nga moni kapeteihana kua whakataua, a muri ake ranei whakataua ai, e te Kooti mo runga mo tetahi whenua i tangohia i raro i nga tikanga o "Te Ture mo nga Mahi Nunui, 1894," hei pupuhitanga takete i Whanganui, ka ahei kia utua atu ki ia tangata i whakataua ai, a muri ake ranei whakataua ai, aua moni kapeteihana, ahakoa te takotoketanga o tetahi kupu whakahau, whakataunga, kupu tohutohu ranei, a tetahi Kooti o te ture; a ko te whakaaetanga, ko te rihiiti ranei, i hoatu e ia tangata kotahi o aua tangata mo tana hea o aua moni kapeteihana ka tino whakaea ka tino whakawatea atu i te Minita mo nga Moni o te Koroni hui atu ki nga apiha katoa me nga pononga katoa a te Kawanatanga mo runga mo nga moni kapeteihana i whakataua ki taua tangata.
22.
(1.) Notemea kua whakatutukitia nga tino take i whakaturia ai te Poari i raro i "Te Ture Tiaki Whenua Maori o te TaiRawhiti, 1902" (ka huaina i roto i tenei tekiona ko "taua Poari"), a e tika ana kia whakaitia iho nga taumahatanga o te whakahaerenga a nga ra e takoto ake nei: Na kua whakaaturia i konei ka ahei te Kawana ki te whakatu i tetahi Komihana hei whakahaere i nga mana o taua Poari; a, ina kahititia tona whakatuunga ko nga whenua katoa me nga taonga katoa i tukua ki taua Poari ka tau ki taua Komihana, me nga mana me nga kaha katoa o taua Poari ka tau a ka whakahaerea hoki e te Komihana, a hei reira ka whaka- korea atu taua Poari a ka whakamutua ka whakawatearia atu ona mema.
(2.) Ko "Te Ture Tiaki Whenua Maori o te Tai-Rawhiti, 1902," kua whakatikatikaina e tenei Ture, penei na:—
(a.) Mehemea i roto i tetahi tiiti i mahia i raro i tekiona tekau ma rua o te Ture, kua hanga tetahi tikanga e taunaha ana i etahi whenua hei whakamama ake i te tino punga, a kua oti taua tiiti te whakaae e te Tumuaki Kai-Whakawa, ka whai mana taua tiiti ano me te mea nei kua tino puta he whakatau pera ano me nga kupu o taua tiiti i te Tumuaki Kai-whakawa i raro i nga tikanga o tekiona tekau o te Ture.
( b.) Notemea ko te nama e takoto ana hei utunga ki te Peeke o Niu Tireni kua utua katoatia atu ki nga moni i riro mai i runga i te hokonga me te moketetanga ranei o etahi o nga whenua e uru ana ki te tino punga me nga punga motuhake, me etahi atu kereme kua utua, me etahi atu whenua kua apitiria atu hei whakamama i te tino punga, a kua whakahaerea peratia ano etahi wahi ona, a i runga ano hoki i te mea i nui ake nga wahi o taua taunaha i wahangia e etahi o aua whenua i hoki iho nga wahi i wahangia e etahi, a e tika ana kia whakatikatikaina te ahuatanga o nga tangata e whai paanga ana ki ia mea kotahi o aua whenua: Kua whakamanaia a kua whakahaua hoki te Kooti Whakamana Take e tenei Ture ki te uiui me te whakatau mehemea ko tewhea wahi o te katoa o taua nama ki te peeke, hui atu ki nga kereme kua utua, me nga moni i pau i te whakahaerenga, e tau tika ana kia utua e ia poraka whenua kotahi, me te huarahi tika e whakatikatikaina ai te ahuatanga i waenganui i nga tangata whai paanga.
( c.) Ina whakahaere ia i nga mana kua whakawhiwhia ki a ia e tenei Ture me whakatau e te Kooti Whakamana Take ia mea kotahi i runga i nga huarahi tera e kitea e ia e pai ana e tika ana, i runga i te ata whakaaro marire ki ona ahuatanga katoa, a e kore e herea kia whai tonu i runga i tetahi tikanga motuhake e whakahaerea ana e nga Kooti o te ture o te tika ranei ki runga ki nga mokete i hanga e te Pakeha.
( d.) Ko te Kooti Whakamana Take, mo runga mo nga ritenga katoa o taua whakatikatikanga, ka whiwhi i nga mana katoa e whakawhiwhia ana e tekiona tekau o te Ture ki te Tumuaki Kai-whakawa.
(e.) Me tahuri taua Poari, te Komihana ranei, ki te whakarite i nga kupu whakahau me nga whakataunga katoa a te Kooti Whakamana Take me te mahi i nga hoko me nga mokete me era atu ahua tukunga katoa tera e whakahaua e te Kooti Whakamana Take hei whakatutuki i te whakatikatikanga.
(3.) Me mahi e te Kooti Whakamana Take he tikanga e whakaatu ana i nga whakatikatikanga e whakaarohia ana, a me whaka- takoto taua tikanga ki te aroaro o te Paremete i mua mai o te tahi o nga ra o Akuhata, kotahi mano e iwa rau ma whitu, a kaua rawa e mahia tetahi mahi hei whakatutuki i taua whakatikatikanga kia pahemo ra ano te hikitanga o te Paremete i te tau kotahi mano e iwa rau ma whitu.
23.
(1.) Ko te Komiti o tetahi poraka o etahi poraka whenua ranei i kaporeihanatia i raro i nga tikanga o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894," i raro ranei i "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," me ona whakatikatikanga ranei, ka tino whai mana, ina whakamanaia ia ki te pera, e tetahi kupu motini i paahitia i tetahi tino huihuinga o nga mema o te kaporeihana, ki te paamu i te whenua hei painga mo nga tangata no ratou, a mo runga i aua take ki te nama moni i runga i te huarahi mokete ki runga ki taua whenua ki runga ranei ki nga taonga ora me nga taonga noa o aua tangata no ratou. Ko aua mana me whakahaere i runga anake i te whakaae a te Poari o te takiwa kei reira nei te whenua e takoto ana, a i raro ano hoki i nga tikanga tera e whakatakotoria-a-rekureihanatia e te Kawana.Engari mo runga mo nga tikanga o tenei tekiona ko nga moni katoa i namaia i runga i te mokete me nama anake ki tetahi o nga Tari whakaputa moni nama a te Kawanatanga; a e uru ana ki aua Tari whakaputa moni nama (a) te Tari o te Kai-tiaki mo te Katoa, ( b) te Tari Inihua a Te Kawanatanga, ( c) te Tari o te Komihana Whakaea i nga Moni Nama a te Iwi, ( d ) te Tari Tuku Moni Nama ki nga Kai-noho whenua, (e) era atu Tari whakaputa moni a nama tera e whakahuaina e te Kawana i roto i tona Kaunihera i ia wa i ia wa mo runga i tera mahi.
(2.) Mo runga mo nga ritenga mokete i raro i tenei tekiona, ko nga here katoa i whakanohoia i mua, a muri ake ranei whakanohoia ai, ka ahei kia unuhia atu e te Minita Maori.
(3.) Ahakoa etahi kupu e rereke ana te takoto, ko nga tikanga o wahanga-tekiona ( b ), ( c), ( d), me (e) o tekiona rua tekau ma iwa o "Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1903," e whakatikatikaina nei e nga tikanga o tenei tekiona, me pa ki nga whenua katoa kua oti nga tangata no ratou te whakakaporeihana, a muri ake nei ranei peratia ai i raro i nga tikanga o nga Ture e pa ana ki te whakakaporeihanatanga o nga tangata no ratou tetahi whenua Maori.
(4.) Ahakoa etahi atu kupu kua uru ki roto ki tetahi Ture o mua atu i tenei, ko te whakaaetanga a te Komihana mo nga Whenua Karauna, a te Kai-tiaki mo te Katoa ranei, a te Apiha Whakahaere Whenua Maori ranei, kaore he tikanga e whakaputaina ai mo te riihi o tetahi poraka kua whakakaporeihanatia, mo tetahi wahi ranei o taua poraka, a kaua ratou, etahi ranei o ratou, e whiwhi e whakahaere ranei i etahi tikanga i etahi mana ranei ki runga ki taua whenua ki ona hua ranei, engari ko ia o aua riihi ka riro ma te Poari o te takiwa kei reira e takoto ana taua poraka e whakamana.
(5.) Ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa ki te hanga rekureihana mo runga mo nga take katoa e whakaarohia ana e meatia ana ranei e tenei tekiona.
24. Ko ia keehi kua oti e te Kawana, i raro i "Te Ture Whakatikatika i nga Ture Whenua Maori, 1897," te whakaae te whakatuunga o tetahi kai-tiaki o etahi kai-tiaki ranei mo etahi whenua e whai take ana nga Maori, ka ahei ia, ina tonoa a tuhituhitia atu ki a ia e nga tangata e whai paanga ana e nga mea ranei o ratou e ora ana, ki te whakamutu i te kai-tiaki i nga kai-tiaki ranei e tu ana, me te whakatu i te kai-tiaki hou i nga kai-tiaki hou ranei tera e whakaingoatia e nga tangata whai paanga e nga mea ranei o ratou e ora ana, hei pupuri i nga whenua e pangia ana i runga i nga tikanga me nga whakaritenga e uru ana ki ia kirimene i tuhituhia i waenganui i nga tangata whai paanga me taua kai-tiaki hou, aua kai-tiaki hou ranei i hainatia i te aroaro o tetahi Kai-whakawa o te Kooti Whenua Maori, a hei reira tonu tau atu ai ki te kai-tiaki hou ki nga kai-tiaki hou ranei te taitara ki aua whenua pera katoa; engari ka mana tonu nga mokete, nga riana, nga kanataraka, me era atu mea katoa e tika ana kia utua e aua whenua i te wa e mau ana i nga ringa o te kai-tiaki tawhito o nga kai-tiaki tawhito ranei.Engari hoki ko nga taonga kararehe katoa, nga kau, nga hoiho, me era atu ahua, a nga tangata whai paanga, ahakoa i runga i te ture i runga ranei i te tika, i puritia i mua e te kai-tiaki tawhito e nga kai-tiaki tawhito ranei, ka riro, i raro ano i nga tikanga kua kiia ake nei, ki te kai-tiaki hou ki nga kai-tiaki hou ranei tera e whakaturia i runga i nga huarahi kua kiia ake nei.
25. Ko te tiwhikete i whakaputaina i raro i te ringa o te Perehitini me te hiiri o te Poari e whakaatu ana i tetahi tuku ki, i tetahi riihi atu ranei a, te Poari, ranei mehemea he taone Maori i panuitia i raro i nga tikanga o "Te Ture Taone Maori, 1895," ko te tiwhikete a te Komihana mo nga Whenua Karauna o te takiwa kei reira nei te whenua e takoto ana e whakaatu ana kua whakakorea kua whakamutua ranei tetahi riihi, ka tau hei tino tohu pumau mo tera take; a me tahuri te Kai-rehita ina whakaaturia ki a ia, ki te hanga utu kore i nga whakatikatikanga katoa e tau ana hei mahinga ki runga ki te Pukapuka Rehita Whakawhiti Whenua i runga i te aronga o taua tiwhikete.
26. Kua whakamanaia kua a whakahaua e tenei Ture te Kooti Piira kia tirotirohia e ia te ripoata a te Roiara Komihana mo runga i nga tautohe e pa ana ki te taitara o Te Akau Poraka (tirohia Pukapuka Paremete G.-1, 1904), me nga whakataunga a te Tumuaki Kaiwhakawa o muri iho i raro i nga tikanga o tekiona tekau ma wha o "Te Ture Whakatau Kereeme Whenua Maori Whakatikatika Ture 1904," mo taua poraka, mo runga mo nga take kei te tautohetia e nga Maori no ratou te whenua mo nga rohe iwi mo nga rohe hapu ranei, a ki te whakatuturu, a mehemea e tika ana, ki te whakatikatika i runga i te tika o te keehi, i tetahi i etahi ota ranei i mahia i mua atu e te Kooti, e te Piira Kooti, e te Tumuaki Kai-whakawa ranei.
27. Notemea i puta te kupu tohutohu a te Komiti mo nga Mea Maori, i te tekau ma waru o nga ra o Oketopa, kotahi mano e iwa rau ma rima kia tukua atu te pitihana a Hema te Ao ratou ko etahi atu ki te Kawanatanga kia uiuia: Tenei kua otatia a kua whakahaua hoki i konei ko ia Maori e kereme ana he whai paanga tona ki tera wahi o Maungatautari Poraka e mau ana ki nga Maori i naianei, ka ahei i roto i te marama kotahi i muri i te mananga o tenei Ture, ki te tuku whakaaturanga piira ki te Kooti Piira, whakahe mo te ota a te Kooti i mahi ai i runga i te whakawhakanga o nga take paanga ki taua poraka; a, mehemea ka tukua taua whakaaturanga, ka whai mana te Kooti Piira ki te whakawa me te whakatau i taua piira ano tonu me te mea nei i tukuna atu taua whakaaturanga i roto i te wa kua whakaritea e tekiona waru tekau ma wha o "Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894":Engari, i mua o te tahuritanga o te Kooti Piira ki te whakawa a ki te whakatau i taua keehi i waenganui i aua hunga, me whakatakoto atu e nga kai-piira ki te Kooti tetahi moni, e nui ana ki ta te Tumuaki Kaiwhakawa whakaaro hei whakaea i nga moni a nga kai-karo e pau, mehemea ka whakatikaina ko ratou i runga i te whakatau a te Kooti Piira:Engari hoki, kaore rawa tetahi kupu o tenei tekiona e pa atu ki tetahi wahi o Maungatautari Poraka kua oti te hoko ki te Pakeha.
28. Hei whakatutuki i te kupu tohutohu a te Komiti mo nga Mea Maori o te Whare o nga Mangai o Te Iwi, i tuhia i te rima o nga ra o Hepetema, kotahi mano e iwa rau ma rima, mo te pitihana No. 142, a Kaea Rowe ( Willison) raua ko tetahi atu, o Urenui, kua meinga i konei, ahakoa te takotoketanga o tetahi atu Ture, ka ahei a Kaea Rowe, tetahi atu tangata ranei e kereme ana he whaipaanga tona, i roto i nga marama e toru i muri i te paahitanga o tenei Ture, ki te tuku piira atu ki te Kooti Piira, whakahe mo te ota a te Kooti i whakaturia ai nga kai-riiwhi mo Harawira Mokena, kua mate, a ka ahei taua Kooti Piira ki te whakawa me te whakatau i taua piira ano me te mea nei he mea tuku atu i roto i te wa kua whakaritea.
29. Hei whakatutuki i te kupu tohutohu a te Komiti mo nga Mea Maori o te Whare o nga Mangai o Te Iwi, i tuhia i te rua tekau o nga ra o Oketopa, kotahi mano e iwa rau ma wha, mo te pitihana No. 833, a Raiha Weeti, kua whakahaua a kua whakamanaia hoki te Kooti Piira e tenei Ture ki te uiui a ki te whakatau i nga kai-riiwhi tika i runga i te tikanga Maori mo Hemi Rangiahua i roto i nga whenua katoa i nga whenua Maori ranei, me te hanga i te ota i nga ota ranei e whakaarohia ana e ia e tika ana hei whakaotinga hei whakamutunga tika mo nga take e tautohetohetia ana.
30. Notemea ko te Kai-tiaki mo te Katoa, i runga i te whaka-haerenga i ona mana i raro i "Te Ture Whakatau Rahui o Te Tai Hauauru, 1892," kua whakaae ki nga tena ( tenders) mo te riihi-tanga o Wahanga C, wahi o Tekiona No. 1, Poraka II, Takiwa Ruri o Oeo, tona nui kotahi rau e waru tekau ma iwa eka kotahi ruuri toru tekau ma waru paati, me Wahanga D o taua tekiona me taua poraka nei ano, tona nui e iwa tekau ma whitu eka tekau ma iwa paati, engari kaore ano i whakaputaina e ia nga riihi mo aua wahi: A notemea hoki tera pea e hiahiatia aua whenua mo nga Maori e whai paanga ana ki aua wahi. Na reira kua meinga hei ture tenei e whai ake nei:—
(1.) A te paahitanga o tenei Ture ko nga kanataraka i waenganui o te Kai-tiaki mo te Katoa me nga kai-tena ( tenderers) i tika mo aua riihi me whakamutu, a me kaua te Kai-tiaki mo te Katoa e whakaputa riihi mo aua wahi whenua kua kiia ake nei.
(2.) I roto i te marama kotahi i muri i te paahitanga o tenei Ture ko nga kai-tena ( tenderers) i tika mo aua wahi whenua me whakatakoto ki roto ki te Kooti o te Kai-whakawa Tuturu i Te Hawera, he kereme kapeteihana, e whakaatu ana i nga ahuatanga katoa o nga mate i pa i runga i te paahitanga o tenei Ture: a me hoatu he kape o aua kereme ki nga Maori e whai paanga ana ki aua whenua.
(3.) Me tahuri te Kai-whakawa Tuturu i Te Hawera, i roto i te marama kotahi i muri iho i te whakatakotoranga o tetahi kereme pera, ki te whakawa i taua kereme, a me whakahaere te whakawa-kanga o nga wahi o taua kereme ano tonu me te mea nei taua kereme he whakawa hiwiri i raro i tona mana i waenganui o te kai-kereme me aua Maori. Ka ahei kia tu he roia i roto i taua whakawakanga mo te taha ki te kai-kereme, ki nga Maori ranei.
(4.) Ko te whakatau a te Kai-whakawa Tuturu hei whaka-mutunga rawatanga mo taua kereme, a e kore e tika kia piiratia.
(5.) Ko nga moni kapeteihana e whakataua peratia ana me utu e te Kai-tiaki mo te Katoa, a ko te Ture tonu nei hei tango, ki nga kai-kereme i roto i te marama kotahi i muri i te hoatutanga o taua whakatau ki a ratou, i runga i te whakamananga a te Kai-whakawa Tuturu.
(6.) Ko nga moni i utua peratia e te Kai-tiaki mo te Katoa ka tau hei taunaha tuatahi ki runga ki aua whenua me nga moni reti katoa e tau ana hei utunga ki aua Maori kua kiia ake nei i roto o era atu rahui kei raro i te mana o te Kai-tiaki mo te Katoa, a kia whakahokoia ra ano ki te Kai-tiaki mo te Katoa ka whai initareti i runga i te rima pauna i te rau pauna i te tau.
31. Ko te Kooti Whakamana Take, te Kooti Piira, te Kooti, te Tumuaki Kai-whakawa, me te Kai-rehita, kua whakamanaia a kua whakahaua hoki e tenei Ture ki te mahi i nga mahi katoa e tika ana hei whakaoti hei whakatutuki i nga tikanga o tenei Ture.
32. A te paahitanga o tenei Ture a muri atu hoki, ko te piihi whenua kei Plimmerton, kei roto i te Takiwa Porowinitanga o Werengitana, ara tetahi rahui Maori e mohiotia ana ko Taupo No. 2, e whakaaturia nei i roto i te Kupu Apiti Tuarua ki "Te Ture Whakatikatika i te Ture Rahui Maori, 1896," kua meinga hei rahui purotu hei rahui wahi rongo nui ranei i raro i "Te Ture Rahui mo nga Wahi Purotu, 1903":—
(1.) Ma te Kai-tiaki mo te Katoa, i roto i nga moni tera e hoatu ki a ia hei kapeteihana i raro i tekiona rima o te Ture i whakahuatia tatatia ake nei, e whakapau nga moni e tika ana hei whakaora pai i te taiapa e tawhio nei i te urupa tupapaku e tu nei i runga i taua rahui, a ko nga toenga o aua moni me whakatau e ia, a ko nga hua e puta ana me whakahaere i runga i nga tikanga o wahanga-tekiona rua o taua tekiona.
(2.) Ko ia kanataraka e hangaia ana e te Kai-tiaki mo te Katoa mo te hoatutanga me te mahinga o nga rori mo taua rahui me whakatutuki e te Kawanatanga, engari ka whai mana te Kawana ki te whakatikatika i aua rori i runga i tana i mahara ai he tika.
(3.) Ko tekiona rima tae noa ki tekiona tekau, o "Te Ture Whakatikatika i te Ture Rahui Maori, 1896," kua whakakorea e tenei Ture.