Fishing Methods and Devices of the Maori
13. Ko Te Mahinga O Te Tuna —
13.
Ko Te Mahinga O Te Tuna
Pa rauiri.—Ko nga wa e mahia ai te tuna me nga ritenga katoa e mau ai. Me whakamarama i te ritenga tuatahi, kei nga marama katoa tae noa ki te tau. Ka mahia he rauiri ki roto i nga awa, ko te ingoa o tera mahinga tuna he rauiri; ka patua he pa ki roto i te awa; hei te ahiahi tuku ai i nga hinaki, hei te ata ka takaritia, kua ki i te tuna; ka hurihia mai ki uta patu ai nga tuna o roto. Ki te mea he hinaki nui tae atu pea ki te mano tuna, neke atu ranei, iti iho ranei, nga tuna ki roto e mau ana i te po kotahi. Ka whakairitia ki runga i nga tirewa, kia ahua marokeroke iho ka tukuna ano ki raro, ka tuatakina nga puku, ka pawheratia, ka whaitautia, ka whakairitia ano ki runga i te tirewa, e mahi tonu ki te hurihuri. Kia maroke rawa ka mutu ai te hurihuri, ka tumou te iri o nga tuna. E kore hoki e taea e nga tangata te tuku iho ki raro, ka whakapiria rawatia te whakairiiri, a tae atu ki te wa e meatia ai kia kaihaukaitia ki tetahi atu hapu, ki etahi atu rangatira o era atu kainga, pa ranei.
Rapu tuna.—Ko tetahi ritenga e mau ai te tuna i te Maori he mea haere atu te tangata ki roto i te awa, nga tangata ranei o ia hapu, o ia hapu. I te awatea tera nga tuna kua uru katoa ki roto i nga rua. Ka totoro te ringaringa ki roto i te rua he tuna kei roto; ki te mea he tuna nui, e horepara, he kouka ranei, ka kuhua nga taotao o te ringaringa ki roto ki nga tapihapiha o te tuna, ka hapainga ki uta. Tae pea ki te rua tekau nga tuna nunui ki roto i te rua kotahi, iti iho, neke atu ranei. E pena tonu te mahi a nga tangata o tena hapu, o tena hapu; e kore e haere atu nga tangata o tenei hapu ki to tera hapu wahi rapu ai i nga tuna, e kore rawa e pokanoa atu. Ko nga mahinga penei o te tuna, tae atu ki te tau, tae atu ki te tau; nga na tipuna mai ano o mua nga awa tuna, tuku iho, tuku iho, tuku iho.
Ramatuna.—Ko tetahi ritenga o te mahi tuna kei to po ka ramaina a roto o nga awa, o nga hapua ranei; ka werohia te tuna ki te mata-rau, mau atu e rua, e toru taura tuna a te tangata kotahi e mau ki te au i te haerenga kotahi, kia pau hoki nga rama ka hoki mai ki uta. Ka pera katoa te mahi tuna a te iwi Maori; e kore tetahi hapu e pokanoa ki runga ki to tetahi hapu whenua rama ai.
Tetahi ritenga o te mahi tuna e haoa ana ki te kupenga, ta tena hapu, ta tena hapu tana paenga kupenga. Ko Waihora te hapua he paenga kupenga, mai ano i tetahi pito a porohita noa. No nga tipuna mai ano aua paenga kupenga, tuku iho ki ona uri, tuku iho, tuku iho.
Ko tetahi ritenga mo te mahinga i te tuna; ka tae ki te ngahuru ka heke nga tuna ki te taukotore o Waihora, ka haere nga tangata ki reira mahi ai. E keria ana ki te awa; ehara i te oneone te wahi e keria ana, engari he kirikiri kohatu. E toru pea tiini te roa o nga awa, e wha pea putu te whanui, ka tuku mai i te wai maori o Waihora ki roto i aua awa nei rere ai; e wawau atu ana te wai ki roto i te kirikiri, tika tonu ana ma roto i aua awa. Hei te po hinapouri, kaua hei tiaho te marama; ki te tiaho mai te marama e kore e uru mai te tuna ki roto i aua awa engari hei te hinapouri anake. Ma te tuna ano e heke mai ki roto i aua awa nei. He ara tonu te tangata i te po, awatea noa, hei nga po e kaha mai te rere o te tuna; kia nui tonu te tuna o aua awa, hei reira ka tutakina mai te wahapu o nga awa ki te kirikiri kohatu, ki te kohau ranei, hei whakatete mai koi puta ki waho nga tuna. Kia tutakina mai te wahapu ka mimiti te wai, ka ope noa i nga tuna ki roto i nga kohau; ki te pena tonu te rere mai o te tuna, awatea rawa ake e rua, e toru mano tuna o te po kotahi o te awa kotahi. Ko nga po kaha tenei te rere mai o te tuna, hei etahi po ka hoki te tuna, hei te wa e puta te wai rangi ka kaha te rere mai i roto i nga awa. Hei nga wa e whati ai te tai o te moana, ka whati mai, huri rawa mai ki tua o te hiwi kirikiri o Waihora. Ka whakaeke mai te tuna ki te miti i te huka o te tai, ka kitea i reira te nui o te tuna. Ka mahia te tuna i te awatea, a po noa, awatea noa, ma te mutu ra ano o te whati mai o te tai ka mutu te rere mai o te tuna ki runga i te hiwi. Ka kiia e te Maori tenei matenga tuna he tai whati, he tai pupu, he matenga nui tera no te tuna toitihi [?] iho, toitihi atu ki uta, pera ano hoki me nga tuna e mate i nga awa i nga po kaha te rere o te tuna. Pera ano hoki to te tai whati, me te tai pupu te nui o nga tuna e mate ana i te po me to awatea.
Tetahi ritenga e mate ai te tuna, kia kaha te pupuhi o te hau ka puhia te wai o te hapua, tere rawa te mimiti o te wai. Kua oi noa te tuna i runga i te paruparu, tae pea ki te maero te mamao o te mimiti-tanga atu o te wai ki waho. Heoi ano, e tangi ana te hau nui, ka mohio te Maori akuanei he wai takiri no Waihora. Ka haere tonu ki te tatari i te mimititanga o te wai. Kei te putanga mai pea o nga uruao nunui, ka haere tonu mai te wai i te uruao te mau atu [?]. Kua mimiti ka haere tonu mai nga tangata i muri i te wai rokohanga mai te tuna e oke noa ana i runga i te paruparu. Heoi ano he tui tonu ki te au, ka mau he taura, ka mau he taura, me te titiro tonu ki te hokinga mai o te wai. Hoei e kore ano e tukua kia hoki mai te wai e hoki ana ki uta. Ka toia nga taura ki uta, ka kaha tonu te to i nga taura tuna, koi mate ki roto i te wai. E mate ana ano etahi Maori ki te wai i taua mahi. Ki te tere tonu te mate o te hau, ka tere hoki te hoki mai o te wai, ka mau nga tangata i te wai e kore e roa kua ngaro nga tangata ki raro, kua kuatahoe, ko te tangata e kore e kaha ki te kau ka mate, ko nga mea i kaha ka puta ki uta. E rua nga taura a te tangata kotahi, tae pea ki te toru tekau putu te roroa o nga taura, neke atu, hoki iho; e tae ana pea ki te toru rau tuna ki te taura kotahi.
Tetahi ritenga e mate ai te tuna hei te taenga ki nga wa e rite ai kia hiia te tuna, he noke te maunu, me era atu. Engari tenei matenga o te tuna kei tona mate nei ano, e kore e nui rawa; e hiia ana i roto i nga awa, i nga hapua.
Tetahi ritenga e mate ai te tuna, e hangaia ana ki te kaitara, ka hoatu he maunu ki roto, ka herea atu he punga ki taua kaitara, ka tukuna atu ki raro i te wai ki roto i te awa, i te hapua ranei. Ko te taura e herea atu ana ki uta. Hei te ahiahi tuku ai, hei te ata ka hutia, ka tirohia, he wa ano ki tonu i te tuna, he wa ano iti marie nga tuna o roto.
Tena atu etahi ritenga e mate ai te tuna, engari he mahinga nui atu to tenei ika, to te tuna. Kotoa nga mahinga tuna kua tuhia i runga ake nei e mahi tonu tae noa ki tona wa e mutu ai tena mahinga. Ka mutu ka timata ano he mahinga ano, tae pea ki te rua, ki te toru marama; ka mutu ka timata ano he mahinga ano, mau tonu te mahi, tae noa ki te tau. Engari hei te raumati nga mahinga nui o te tuna, o ia kai, o ia kai e mahia ana hei kaihaukai, hei kai hoki mo te makariri mo tena pa, mo tena pa.