[Proceedings of some conferences held by Te Aute College Students' Association, 1897-1901, 1906]

"Te Mahi Tohunga."

"Te Mahi Tohunga."

"Tenei ka tukua atu e au tenei tuhituhinga hei whakaatu maku kia koutou kua noho huihui mai na, i te te ahuatanga o te tupu haere o te mahi tohunga i roto o Heretaunga nei. He maha nga whaka- haere tohunga kei tenei takiwa. Koia enei ko nga whakahaere kua kitea nuitia.

1. Ringatu. Ko tәnei whakahaere na te iwi o Te Kooti. E mahia ana nga turoro e nga tohunga i runga i nga tikanga Maori. Otira kei te tino mohiotia tenei e te nuinga o te tangata."
2. Wehike. No roto tenei i te rohe o Waipawa, Heretaunga. Ko te mahi nui a tenei whakahaere he whakatu hakari a ko nga kai nui o aua hakari he wehike (waipiro). Ka haurangi nga kaumatua me te tamariki, a ko nga rongoa hei whakaora i te mate he wairua.
3. Ko te whakahaere a Heni. Ko te mea tenei a tino kaha ana i roto i nga tau kua pahure ake nei. Ko te rongoa a tenei tohunga he karakia Maori, me te rumaki i te turoro ki roto i te wai. He maha nga turoro i mahia e tenei tohunga. Ko etahi i ora, ko etahi ano i mate. Otira i roto i tenei tau he maha o ana turoro i mahi ai i mate. He mokopuna ano etahi na taua tohunga, a tokotoru o aua tamariki i mate. No kona ka whakamutua taua whakahaere.
4. Rotokuihi. Ko tenei whakahaere kua horapa katoa ki roto o Waikato, o Taupo, o Heretaunga, o te Wairoa, me era atu wahi. Ko te tumuaki o tenei tikanga ko Te Piwa. He maha nga ahua mahi a tenei whakahaere i nga turoro, he moni etahi whakahaere, he haka etahi, he nohopuku etahi, he karakia etahi. Ko te mutunga o enei katoa he hakari. I konei ka tapaea te rama me era atu mea whakahaurangi.
5. Houtaketake. Ko te mea tenei kua tino kaha te horapa ki roto o Heretaunga. Kaore i te tino matauria tona ahua Otira ko nga tino wairua e tino eke ana ki runga i nga kaupapa ko Te Motipua, he atua no nehera, ko Papurona, he wairua no tetahi minita momona. Ko te whakauru ki roto i tenei whakahaere, ko te ruku, kia whitu rukunga ki te wai. He maha nga tikanga i whakaae toku ngakau i roto i tenei whakahaere:—
1. Kaore te kai waipiro.
2. Kaore nga mahi hianga katoa.
3. Kaore nga turoro e mahi kai.
4. Ko te horoi ki te wai.
5. Me karakia tonu nga kainga katoa.
6. Kaore e piri atu ki nga tangata o runga i te tupapaku ina haere ki te tangihanga.
7. Ina hoki tona kainga me matua rukuruku rawa ki te wai.
8. Kaore e tomo nga turoro ki roto i nga paparakauta. Otira ko tenei mea ko te ruku ki te wai kaore i pai mo nga tu mate katoa. A ko taku tino whakahe ki tenei whakahaere ko te ruku i nga turoro e mate ana i nga mate poho, i nga mate maremare ranei ki roto i te wai motu. E kore e rawe ma te Karaitiana e tautoko tenei whakahaere.

I tautoko a Apirana Ngata i nga korero o te panui a Paraire Tomoana. Ka whakamarama ia i nga mahi he a nga tohunga Maori e kite ana, a e rongo ana ia i roto i te takiwa o Waiapu. Ka tono ia ki nga rangatira o Ngatiporou kia tino whakapuakina o ratou whakaaro katoa mo runga i tenei take. E hara i te mea he kuare anake no te Maori i rere ai ki nga tohunga Maori, engari na te kaha o tenei mea o te ngakau Maori. I te mea e ora ana te tinana, e mama ana nga whakaaro, e marama ana te hinengaro; kia pa ma! he mamae, kia he te Manawa, ka raruraru te whakaaro, ka huri ake ano te ngakau Maori kia raua no whakamaori. Ka whakamarama hoki ia i te take mai o te wehi o te Maori ki te kehua, me te whakapono ki nga mahi wairua.

Ka kauwhau a Erueti Rena i nga mahi a Peta Toto o Houtaketake i kitea e ia, a Eruera Moeke mo nga mahi a Tokowaka, a Eruera Kawhia mo nga tohunga o tona hapu, a Wi Pokiha mo nga mahi tinihanga a nga takuta Maori o tona takiwa. I whaikupu hoki a Aata Wiremu, he whakamarama i etahi o nga whakahaere e korerotia nei e Paraire. Ko nga kupu a Mita Hamiora i hoki rawa ki tona tamarikitanga, ki te wa e ora ana tona papa a Te Wiremu Karuwha; i whakawehiwehingia e Tohitapu he tohunga nui no Ngapuhi i mua, kore ake i mate i te mea kaore ona wehi i nga mahi Maori. I ki ia ko te mate o te Maori kei nga tohunga maminga o muri nei. Ko a ratou mahi tohunga i akona ketia ki te pakeha; ka titiro te iwi ka miharo, ka whakapono, ka aru i tera tohunga hei tangata mona. Ko nga atua o etahi no te pakeha pea, ina hoki he ingoa pakeha o etahi. He maminga te nuinga o enei mahi katoa.

I whakamaramatia ano ki te hui te kupu a Te Pirimia kia Te Kitohi ( Rev. Mr. Gittos) i Akarana i nga ra timatatanga o Tihema, 1898, i ki ai ia, tera te Kawanatanga e tahuri nui ki te peehi i nga mahi a nga tohunga Maori, a tera e tukua he kupu ki te Kahiti he whakatupato ki te iwi Maori kia kaua e tohe ki te kawe i o ratou mate ki aua tu tangata, tera pea e taea atu ratou e te ringa kaha o te ture.

Hei whakahiato i te ahua o nga kupu o tenei ahiahi ka motinitia e Apirana Ngata:

"E koa ana tenei huihuinga i te rongonga ake kei te te whakaarohia e te Kawanatanga te mate o te iwi Maori i nga mahi tohunga, a kei te kimihia he tikanga e taea ai aua mahi te peehi te whakakore."

Tautokona ana whakaaetia ana e te hui.

Ka neke te hui ki te ata o te Taite.