[Report of a Supreme Court case on land dealings]

Weneti Te 9 o Rune

Weneti Te 9 o Rune

[ unclear: No] te 10 o nga [ unclear: kaora] o te ata i tae mai ai te Tiati ki te Kooti.

Oatitia ana a Hori Waaka a ui aia ana a Te [ unclear: Konipata]. He Hapara ahau, a e [ unclear: noheaua] ahau i Te [ unclear: Mauaa] Ka 23 aka rau i noho ai i Nui Tireni, a i Aharivi nei ahau e noho ana i etahi o nua tau. I nga tau kotahi te kau ma rua koa pahure nei, ahau i noho ai i Te Mahia I au e noho ana i Ahuriri, i mohio ahau ki te whenua e kiia nei ko Omarunui. A i ana ra i [ unclear: mohiatia] ano taua whenua ko Omarunui te ingoa. Ku tetahi wahi o taua whenua i kria ko Moteo te ingoa. Kahore ahau i mohio ki tetahi wahi whenua ko Ngatahira te ingoa, a kahoro ahau a rongo i taua ingoa. Ko te kau ma rua ranei, tekau [ unclear: mawha] ranei nga tau oku i ngaro mai ai i Pukerapu, i reira hoki ahau e noho ana i aua tau. Ko Puketapu, o mamao utu ana i Omarunui kotahi pea te [ unclear: kau] maero te [ unclear: malara], Kotahi te kau ma tahi nga tau i noho ai ahau i Puketapu, a i kite kite ahau i taua whenua i [ unclear: aua] ra. He kainga Maori a [ unclear: Omuruaui] i ana ra (Hoatu ana ki te kai [ unclear: whaaki] korero te mapi whakaahua o te whenua) I titiro ana ahau ki te mapi nei, a e mau ana te tahi wahi i taua mapi me to whik [ unclear: i] B i tuhi tuhia ki reira. E mohio ana ahau ki taua whenua Otiia kahore ahau i mohio he ingoa ano [ unclear: lona] to taua wahi. Ko te kainga Maori, ko [ unclear: Omaraani], kei to taha mai ki waho, o te awa, o taua wahi i tuhia nei ki te reta B. He kuatu ranei he hawhe maero ranei ki te taha ki te tenga. I mutu mai i te kainga Maori i Omarunui nga whare Maori, me nga ngakinga kai ki te pito [ unclear: whakurunga] o te awa; ka kotahi te kau tau ma rua oku i kite ai i te wharo Maori e tu ana i runga i te wahi whenua i te whika B, i nga ra mutunga oku i haere ai ki reira. A i aua ra, e hanga ana nga Maori i etahi whare hou i reira.

Ka uiuia e Te Tapata, e mohio ana ranei koe ki te mapi i tuhi tuhia kite Riihi, a koia ko taua mapi te whakaahon o te whenua? Ae, A e tino [ unclear: aka] ana te tuhinga ki taua mapi te wahi pa i tu ai taua kuinga Maori? E kore e taea e au te ki atu. I mea koe ki tau i mahara ai he kuata he [ unclear: hawhe] maero runei te tunga o taua kainga maori ki te taha ki raro o te wahi i tuhia ki te reti B. A ko tenei e kore [ unclear: kae] o tino ki i roto i to kupu oati, kei re tahu ranei ki raro taua kainga maori, kahore ranei, tona titiro ki te mapi na, a ka oati ranei koe a ka ki; ko Omarunui kei te taha ki te tonga o Kopuaroa? Kia roa noa atu tanu ritiro i te mapi ka mea [ unclear: aia], ki ta taku mahara i mohio ai, kei raro atu te kainga, a Omarunui. Tena ranei ka oati pono [ unclear: koe], kei raro atu a Omarunui i te kopuaroa? E ware ware ana ahau ki tena ingoa ki te kopuarou. Nonahea to karero [ unclear: tuatuhi kea] tatana, ma, mo enei korero, au e korero ai i [ unclear: ie aro aro] o tenei whakawa? No napo ahau i korero ai kia Tatana, I mea atu ahau kahore he kianga Maori i roira i oku ra i mohio ai ki taua whenua. E kore ranei nga Maori, e [ unclear: haero] ke i a ratou [ unclear: kiaga], a [ unclear: ka waiho] nga where kia pakaru noa iho. A o hoki mai [ unclear: ano] aua Maori ki reira, ka [ unclear: haagaa] ano o ratou a ratou whare? Ae he mahi [ unclear: tena] na te Maori. E ki ana koe, i nga ra i mua atu o nga tau Kotahi te [ unclear: kau] ma rua kua pahure tara nei, I mea koe i kiti koe i nga Maori e hanga ana i nga whare hou. E hara ranei ana whare i te mea i [ unclear: magai] ki te kainga i Omarunui? Kahore i te whai i te [ unclear: kianga] i mohiotia ai e au ko Omarunui, otira he kuata maero ranei te mamao i taua wahi. E mohio ana k e ki tenei puke ki te Mimi? Kahore, E ware ware an ahau ki nga ingoa kainga. Ka mea atu a Te [ unclear: Tarata] Knaua kai korero. Kahore e [ unclear: ti] o [ unclear: maraina] i a koe au korero [ unclear: ka] te roa o taua rohe, he kotahi [ unclear: korero], a [ unclear: mehemea]. Ka kia he maero me te hawhe, penei e tue ki tua noa ata o Tutuekuri.

Ka uia ano e Te Kanipata. E mahara ana kne ki nga ra i mua [ unclear: atu] o te tau 1856? A e tino pono ana tau ki. Kahore he kainga Maori i Omarunui? Ae.

Ka aia e Te Tiati Tena e kore e [ unclear: taen] e [ unclear: koe] te ki mai ki au [ unclear: Mehenea], kei rot, te kainga Maori a Omaruni to whenua i Ngatahira? ki te pikanga o te awa. He [ unclear: ana] to take? No taka mahara ki te pikanga o te awa. He aha te tikanga o to kapu i ki aei te Poraka? Kahore he Poraka whenua i aua ra no te mea, ki ta [ unclear: te ta k maha] e ki ai ko Omarunui katua. Na wai i ki taua ingoa a Omarunui, na nga Maori me nga Pukeha? Ko nga Pakeha, ara ko te [ unclear: aa] ou o ratou i reira. Ohia [ unclear: ki] nga Maori he ingoa [ unclear: awake] to nga wahi kaoa. Tena he aha te take i kia ai taua whenua i reira ko Omarunui? Kahore aku mohio i kua e ngu Maori taua ingoa mo te whenua katoa o taua takiwa. He mea ki ranei e nga Maori [ unclear: te ing a o aua takiwa kata], ko Moteo? He wahi ano i kua e nga Maori ko Maori otiia otiia ranei nga ma ro i ranga rawa atu i Omarunui. Tena, ki ta te pakeha whakihaa i to ingoa o te whenua [ unclear: kitaa] o taua takiwa. He mea ki i etahi ra, ko Omarunui a i etahi ra ko moteo? He whenua [ unclear: metuke ene] a Moteo, a mea ana [ unclear: oti] koe, ko etahi e kiia ana ko Moteo, a ko etahi wahi e kiia ana ko Omarunui? Ae A ko Moteo i te taha whaka roto i te awa i runga atu o Omarunui? Ae, Tena ki to mohio e tera ranei e koe te ki mai ki ta to Maori ratenga, kei nea te [ unclear: mutunga] o Omarunui kai hea te [ unclear: tienatatiga] o Moteo? Kahore.

Katahi a Te Wirihana ka tu ki runga ka korero i ana kupu ki te Huuri. Ka mea aia, ko nga take katoa, kua kia ki te Huuri, a ko nga tikanga o te whakawa e whakaotia ai e ratou, e hara i te mea he maha aua take. I mea ai ia kua tino kore rawa ki tanna whakaaro he, korero a nga kai tono o tana whakawa e u ai te tautohe tohe, ka hore he tikaaga e [ unclear: whakaponohia] ai nga kupu o te tino kai korero a te kai tono o tenei whakawa ara o Paora Toratoro, koia te tangata nana i hoko te whenua o taua rihi hei utu i nga nama i mahia eia i roto i ana whakaaro mau mau moni, kua roago koutou e te Huuri, i nga kupu a etahi a nga kai korero ki tenei whakawa. I mea tana k kupu na Paora Porotoro i hoko tetahi wahi whenua, a i taua ra ano i hokone ai eia, he mea hoko ano taua whenua, ki tetahi tangata ano eia, i roto ano i te ra kotohi, a no te kiianga atu ki aia mo te he o taua mahi aana kahore kia he ahua pouri ona ki te he o taua mahi. E kore [ unclear: aia] a Te Wirihana e tino korero hei whakahe i nga korero a etahi o nga kai whaaki korero a Paora ma, no te mea, ki te mea ka he nga korero a Paora kahore kau he take a tu ai te kaha mo ta ratou taha o te whakawa. Kahora i ngaro i te titiro a te Huuri, te ahua whakaaro kore o nga korero a nga kai whaaki korero o te taha kia Paora ma. A he tangata mohio a Tatana ki te hoko hoko, a na ra [ unclear: anake] pea tana tu hoko hoko, Otira ehara tenei i te kupu hei rapu rapu ma te Huuri. [ unclear: Mehemea] i tino nui rawa te utu a Tatana i tono ni mo ana taonga. Na ano te ara e ora ai taua he. Koia nei te tino mea hei rapu rapu ma Te Huuri, [ unclear: mehemea he] mea mahi tahae e Tatana taua mahi. A mehemea i mohio a Tatana a na Paora ma a Ngatahira, a kahore kau he him hia a Paora ma, kia hokoa e ratou taua wahi, a mehemea he mae mahi tahae e Tatana taua wahi ki roto ki te Riiri hoko a kihai i whaakina eia e Tatana ki nga Maori. Ma tenei e he ai ano te kai whakamaori, a n ehemea i mahi penei aia nana ano hoki ana mahi i nukarau. Otire kahore kau he take e penei ai he whakaora mo Tatana raua ko te kai whakanmori. Otiia ma taua ta mahi kia peno kia rapu, ka putu ai he ora ma Paora ma, I hara [ unclear: te] take hei whakawa i te mea rahi, a e kore e maha he kupu mea a ma. Te Whikana. I marama [ unclear: roa iho] ana nga [ unclear: kea to a Tatana]. He mea [ unclear: muara] kia tino pai te wahi hei taunga mo ano Moni i namau e Prora kia hoki mai ai aua moni ki aia a keia aia i meu ai, ko te whenua i Retia e [ unclear: Paratiweti] te whenua i pai hei taunaha mo ana moni, i te mea hoki he whenua utu nui taua wahi, a e nohoia ana e tetahi p keha noho pai. A kahore kau he moni a Paora ma. A kahore kau he pai e puta ana kia ratou i nga moni utu reti, he nua hoki e mau maua ana aua mori e ratou e nga Maori. A kahore kau he mea e mohiotia ai e utua nga moni o te mama, [ unclear: he] homea, ko te hoko whakaaro kore i te whenua te me hei [ unclear: ata ka] mutu penei, ma nga kai mahi ture tena euahi. Ko te mahi [ unclear: i n Tatana], e hara i aia muke mun tu mahi, no te mea i mahi pera ano hoki nga hei pakehu o kenei. He mea hoki, kia mahia a ratou taonga nama ki te hoki Mekate ki te Riri tino hoko kia pono ai te utu o aua nama. Kahore he tikanga o te i ota [ unclear: o nga] whenua, hoiano ta Tamua i [ unclear: i iaro] ai, ko ana moni ka utua [ unclear: ano] ki aia, a ko taun whenua te mea tuka e hoki mai ai ki aia nga utu o aua nama kahore kau ana ki ui ranei ana rapu renei, hoiano tana, ko taua whenua me taunuha ki aia mo [ unclear: kia] pono ai nga atu ma ana mui i namau eia kia [ unclear: ma kia] cu ni ano hukinga utu mo nga taonga e namaa [ unclear: ratou]. A no muni iho, nu tana tino rapu rarunga i nga [ unclear: o laua] Mokete, Ka kite aia i nga kerero i matau ai aia, he wahia whenua ano kai roto i tana Mokete, a kahore taua wahi i rotu i te Riihi kia Paratiweti, a no te rironga o te a i aia. Ka nea aia kia hokau taua whenua, Utiia ko wahi kahore nei i roio i to Riihi kia Paratiweti, ko toru [ unclear: eia ano kiaia]. A no muri iha o te tuhi tuhinga a [ unclear: ingoa] ki te mokete kia Tatana, a kua nama atu [ unclear: Paora] kia Tatana, na reira i makin ai te kiri o te hoko [ unclear: ano me temukete], a ko taun wahi kahore nei i roto i te [ unclear: riro] tena ki roto ki te Riihi o te hoko. E mea ana [ unclear: . Wirihaa], i tino raru rawa nga Maori ng ratua taua whenua i nga a ahi a Te Kooti whakawa whenua Maori, no te [ unclear: Paora] Kaiwhata ratou ko tana Hapu tau whenua, [ unclear: i te] tuatahi e kiia ana, he mea hoko taua whenua e Paora [ unclear: a e hara] i aia taua whenua, n ko nga Apiha o [ unclear: teatanga] mo ratou nei te mahi kia kaua e tukua kia hokona e Paora; kahore nei taua mahi i muhia ana Apiha, Otiia i mea taua ki, tn te Wirihanu e hura ia Tatana tenei he. Heniano te whakuaro hri iitiro ma te Huuri. Kuia nei Mehemea he mahi tanae e tatana te Riiri hokonga o i ua whenua, i riro ai i aia [ unclear: . A e kore] taeu te mahi [ unclear: iuhar] eia anake, me mahi pu ano [ unclear: ki] i aea te kai whkamaori ote ai. A k nga kerero a [ unclear: kai] whakamaori kua kiia ta ki te aro aro a te Huari. Kahore kau he wahi o te whenua i nau ki taua kai whakamauri no te mea hoki; heoi mo [ unclear: nga] utu ki aia ki te kui whakamaori, ko ana utu mo tana mahi i mahi ai. E kiia ana, tatahi rauna te Maori kahore a ratou Rota i taua mahi. E kare tenei kupu e aha mo enei ra e kiia ai, no te mea. Ko nga tino Roia o Akarans me Poneke kua tae mai nei hei mahi ma nga Maori. A ko nga kupu a nga kai korero mo Paora ma, hei tanteko mo re ki e he mahi tahao taua mahi mo te whenua; ki tana kia ki ta te wirihana, katuki nei nga tino o te korero teka i korerotia ki te aro aro o te whakawa. E kore aia e korero utu mo nga kupu a Paora i ki nei. I mea a Tatana he mea pai te mokete; a ka hoki am ano te whenua kia Paoro i Roto i nga tau e riua. E kore ano hoki aia e korero i nga kupu utu mo te kupu a keewi ki nei no te pe i tuhi tuhia ai te Riiri. Me tetahi tine kupu he. Ko to kupu nei; e, i korerotia e Te Hemara ko tehahi wahi am ke o te Riiri, a kopekopea ana te Riiri, me te kupu auo hoki e kiia nei, he tino rohe marama pu ana te rohe tauwehe o te whenua nui tonu, i te mea hoki e he ana ano ana kupu aana, mo toua tahu ano. I mea pu ano aia a Te Wirihana kotahi tahi ano te tino kupu hei mahinga ma tenei whakawa, ku te kupu i kiia nei, he mea mahi tahae a Ngatahiru ki roto ki te Riiri. Kahore ana kupu mo te mahi a Tatana, i puta ai ia Tatana to wahi, nui o nga moni o ta ratou mahi. Otira i roto i nga mahi penei, ko te mea kuare ano te mea e raru. A ko te Maori tino apo tana kaiponu a ka mea taua tu Maori kia riro ano i aia tana e pai ai na ano nga pakehu hei hoatu taonga maana. Ko te tino kupu kaho pea, i te tahe kia Paora ma, ko te kupu nei, ko nga ingoa moni i tuhi tuhia ki roto ki te mokete i rahi ke ake i nua tino moni o te nama e Paora i nama ai kia. Tatana. Otiia ehara tenei tu mahi a te mahi hou, a i nga mahi a Paora raua ko Tatana, ko etahi a nga moni kua riro ia Paora, a ko nga toenga kun oti te ki ma Tatana pu ano era e utu. A ko tana mahi hoko o tana whenua. He mea whakaae e te Tari, maana nei e titiru te tika me te he o nga hoko whenua. A kua pura i taua Tari te mahi tetahi Riiri mo taua whenua, he mea hoki taua Riiri, e ki ana te Komihana, kahore kau he mahi he i roto i tana hoko. A kahore aia i kite i ahua pukaka te utu a Tatana i utu ai, ahakan i puta putu nui ano he moni kia Tatana o tana hoko.

Ka mea Te Tiati, ki taana titiro ko Paratiweti te tangata i puta nui he moni ki aia o tana mahi.

Ka mea a Te [ unclear: Wirahane] koia ano; i te mea hoki Kahore e pena he pai e puta ana ki te rangain. He nui non atu nga korero mo nga ingoa i [ unclear: whakthuria] mo taua whenua, i mea aia ko te whenua pa puku [ unclear: katoha], k Moteo te ingoa e pau katoa ai tune whenua i taua ingoa ana whakahuatia, A ko te Hemura raua ka te Wanka ko te hunga kahore nei e turua a raua kapu te [ unclear: whakahanea e kianu], kohore raua i rongo i te [ unclear: O ka e mea] a Te Wanka he ingoa kau ano to uga wahi [ unclear: k towhenua] ki nga Maori, na konei i kiia ai e kore e ngaro te take i turia ai tenei Whakana. He mea na Te Hepu i ki e ratou [ unclear: i nga] whenua a ratou ka riro ke ka haere ratou kia, Paora Torotoro ka mea He aha tou mahi; ki [ unclear: peiata] matou whenua. He aha te mana au i hoko ai koe i te [ unclear: whenua] A he nui roa atu nga [ unclear: huanga] a [ unclear: Paora] e riri [ unclear: ano] ki aia kohe aia i ki ai. E kahore ak [ unclear: mohio kahore kupa e ante] whenua. A ma te Hauri [ unclear: mane kare tara nga hoko penei] te whaka kahore, ki te tikanga [ unclear: o neui] tu korero.

Ka mea a Te Tapata. I mea tana Hou Rois o Tetahi kia Tatana ma, i nga kupu o taaoa tu whaktaaro i ki [ unclear: hoki] nga ahua [ unclear: kupu a Te] Tapata Utiia i [ unclear: nga] kupu a Te Wirihana ki hai rawa i take ki [ unclear: tu kiu] Te Tepara. Taihoa ano [ unclear: i nga] tikanga o te mea e whakawakia [ unclear: tau] whakawa [ unclear: tahi] whek wa o Tawahi ki [ unclear: whak a net]. No [ unclear: Hkia a kote] Tiati ko paora kumari. Ko te [ unclear: c kiia] nei eia, he mea na tetahi tangata, kia whakahua [ unclear: tahi] Riiri hoko whenua no te mea i riro non terahi wahi whenua ki roto ki taua Riiri, a kihai i Riiri taua wahi kia [ unclear: whakoirea] ai nga tikanga o te hoko; nar ira i kiia ai i pohehe te mahi a aua kai hoko. A e mea ana re taupi i runi [ unclear: ki taua] Riiri, ko te ara me tetahi waahi haerenga [ unclear: runga] i taua whahenua kua riro te l: ko ak in ko te taugess [ unclear: taua] ara me te tuhi wahi e [ unclear: kihai] taua huahui i hokona eia. A tae au ana te [ unclear: tonokite] Roja o te tauyaia nana i hoko taua wahi mo [ unclear: mete] wahi mo tea aua me te wahi whenua i riro he kia whakahokie mai, ka mea aui, ka tohe tohu ano aei ki te tika o nga korero o te Riiri hoko. He Pakeia nga kai hoko o taua whenua, a he Roja ta [ unclear: ta] tetahi o taua. A he kupu margea, he kupu whakapau korero nga ki a TeTiati i [ unclear: taua] ai eia taua whakawa, I [ unclear: i le] wa e kitea ai te pouo o taua he, hei reira ano ka whakatika ai taua he e te kouti, a e kare e u a, nawai ranei taua, he, na te tuhi taua anake ranei, na ratou kiloa ranei. He tikanga huki e rapao ki nga utu mo te whekawa, e uia ai nawai taua he, I mea le kooti o te mea he koia ano la te tangata naun i tono taua whakawas, a he mahi mangere hera i takea ai taua he, na [ unclear: te] kauti i mea ai, e kore e tika kia kiia mu te tahi tuha anake e utu, nga utu mo taua whakawa, otiia kiia ara kia whakahoutia nga korero o te Riiri hoko, a kia hoki ano taua ara me te wahi whenua ki te tangata nana aua wahi. A kia, muto ano ranei te korero hoko e kiia aua i roto i taua Riiri.

Ka mea Te Tiati, e kiia taana titiro ko Paratiweti te tangata i puta nui he moni ki aia o tana mahi.

Ka mea a Te Wir hana koia ano; i te mea hoki Kahore e pena he pai e puta ana ki te rangain. He nui non atu nga korero mo nga ingoa i whakthuaria mo taua whenua, i mea aia ko te whenua pa puku huios, k M teo te ingoa e pau katoa ai tune whenua i taua ingoa ana whakahuatia, A ko te Hemura raun ka te Wanka ko te hunga kahore nei e turua raua kapu te [ unclear: whakahanea e kianu], kohore raua i rongo i te [ unclear: O ka e mea] a Te Wanka he ingoa kau ano to uga wahi [ unclear: k towhenua] ki nga Maori, na konei i kiia ai e kore e ngaro te take i turia ai tenei Whakana. He mea na Te Hepu i [ unclear: i nga] whenua a ratou ka riro ke ka haere ratou kia, Paora Torotoro ka mea He aha tou mahi; ki [ unclear: peiatamatou] whenua. He aha te mahi au I hoko ai koe [ unclear: ab]. A he nui roa atu nga [ unclear: huangaa Paora] e riri [ unclear: ano] ki aia kohe aia i ki ai. E k hute ak [ unclear: kahore kupa e ante] whenua. A ma te Hauri e [ unclear: hoko penei] te whaka kahore, ki te tikanga [ unclear: o neui] tu korero.

Kamea a Te Tapata, I mea tana Hoa Roia o Totiha kia Ta ana ma, i nga kupu o taaoa tu whaktaro i ki [ unclear: hoki] nga [ unclear: ahuakupu a Te] Tapata Utiia i [ unclear: nga] kupu a Te Wirihana ki hai rawa i take ki [ unclear: tu kiu] Te Tepara. Taihoa ano [ unclear: i nga] tikanga o te mea e whakawikia [ unclear: tau] whakawa [ unclear: tahi] whek wa o Tawahi ki [ unclear: whak a net]. No [ unclear: Hkia a kote] Tiati ko paora kumari. Ko te [ unclear: c kiia] nei eia, he mea na tetahi tangata, kia whakahua [ unclear: tahi] Riiri hoko whenua no te mea i riro non terahi wahi whenua ki roto ki taua Riiri, a kihai i Riiri taua wahi kia [ unclear: whakoirea] ai nga tikunga o re hoko; nar ira i kiia ai i pohehe te mahi a aua kai hoko. A e mea ana re taupi i runi [ unclear: ki taua] Riiri, ko te ara me tehati waahi haerenga [ unclear: runga] i taua whahenua kua riro te l: ko ak in ko te taugess [ unclear: taua] ara me te tuhi wahi e [ unclear: kihai] taua huahui i hokona eia. A tae au ana te [ unclear: tonokite] Roja o te tauyaia nana i hoko taua wahi mo [ unclear: mete] wahi whenua i riro he kia whakahokie mai, ka mea aui, ka tohe tohu ano aei ki te tika o nga korero o te Riiri hoko. He Pakeia nga kai hoko o taua whenua, a he Roja ta [ unclear: ta] tetahi o taua. A he kupu marema, he kupu whakupau korero nga ki a TeTiati i [ unclear: taua] ai eia taua whakiwa, ai taua he e te kooti, a e kore e u a, nawai ranei taua, he, na te tuhi taua unake ranei, na ratou kiloa ranei. He tikanga huki e rapao ki nga utu mo te whekawa, e uia ai nawai taua he, I mea le kooti po te mea he koia ano ta te tangata naun i tono taua whakawa, a he mahi mangere hera i takea ai taua he, na [ unclear: tekooti] i mea ai, e kore e tika kia kiia mu te tahi tuha amake e utu, nga utu mo taus whakawa, otiia kiia ara kin whakahoutia nga korero o te Riiri hoko, a kia hoki ano taua ara me te wahi whenua ki te tangata nana aua wahi. A kia, muto ano ranei te korero hoko e kiia aua i roto i taua Riiri.

Ka mea Te Tiati, e Kiin ana, e meinga ana nga kupu o te whaka anuga o taua whakawa, e ahua he ana.

Ka mea atu a Te Tapata, otiia ki ano nga tikanga o aua kupu i he noa. Ki te mea ka hokia ano nga tuke o tenei whakawa mo Omarunui a kua pau katon nei te korero ki te Huuri. Me tiki ano ki te [ unclear: tin ntanga tataku mai] ai nga korero i te we i korero tuatahi ai a Paora Torotoro kia Tatana, Ko, taua korero, no muri iho o te nama a Paora kia Tatana, mo, nga nama £150 puani. £160 ranei. A i mea ano a paora kia homai ano he moni ki aia, te tangata kei aia te whenua a Paora etahi moni ano hei utu mo tetahi whare kia haugau ma Paora. A kihai taua tono a Paora i whakaaetia e Paratiweti koia a Paora i haere ai kia Tatana, ki te ki i ana kupu, mo te ngakau pakeke o Paratiweti, a kia homai he moni maana e Tatana. A e hara i te mea he na Tatana, kia ui aia, i te take e pono ai te hoki mai o aua moni ka namaa nei e Paora ki aia. Ka whakahua a Paora i nga ingoa o etahi wahi whenua, Ko Pelane, Ko Moteo, me etahi atu. A e ki ana ano hoki a [ unclear: Tatana], i taua wa i whakahua a Paora i te inga o Moteo, o Omarunai, o te whenua a Paratiwati. A ko nga tino korero a raua i tau ki te whenua ia Paratiweti, a ko te whenua ia e nohoia ana e te tangata, Kihai nei i pai kia homai mori ma Paora. Ki ta Tatani kupu ko ta raua korero nei, i korerotia taua korero i te marama o Oketopa, a no te S o nga ra o taua maran a i oti ai te tuhi tuhi te Riiri o te Mokete, a Kotahi ano korcrntanga o raua mo taua mea a whuknae ana a Tatana kia Whakanrohia eiu taua tono a Paora. Kihai i ipa taua wa i rapu rapu ri ara whak aro mo te tono n paora, a no taua ra aro pea i kiia ai ria. Kia mahia nga korero mo te Riiri [ unclear: M kte]. Kahore a Tatara i ki, i whakariteritea ria te magi o te Kiihi ki te mal i o Te Karavna Kararti kia kitea ai te rite o tetahi ki tetatahi. Otiira e mohia acate Huuri, i tuhi tuhia ano aua i uka [ unclear: ka] ki te whare tnki Riiri o Te kawaratanga. A mei mes a Teta a kia mohio ana ki te rite o nga korero o aus Riiri e rua, penei e mohio ano aia, mei rapua eia ki aua puka puka, no te meu. Kai roto aus puka puka e rua i te whare tuhi tuhi i rauira Riiri o Te Kawanatanga. A ma reira ano hoki a Tatuna e kite ai i nga kupu e mohiotia ui, he whenua ano a Omarunui, he whenua ano te Ngatahira no [ unclear: kiana] te karauna kaiaali. Ko tetahi o nga whenua, i [ unclear: kite] rite A, a ke tetahi i tuhia ki re rita B, nue nga eka ano o tetahi o aua whenua me nga ka ano tetahi. Ko te whenua [ unclear: A; 3410 Kote] whenua B ona eka 163. A i r to ano he ki i nga korero o te Riiri a Partiweti i pera a-u to noio whe wehe o aua [ unclear: whenua], a ko te wahi i tuhia ki te reta B i roto i taua Riiri a Far tiweti i [ unclear: toho] enei kupa."He whenua rahui ma nga Maori." A mei titiro a Tataua ki aua Riiri, ki te [ unclear: aaka kanaura] me te Riia o te Riihi a Paratiweti, o ko te i ki kia haero ano kia kite i aua Riiri penei e kite aia, e tino wehe ke ana aua whenua nei, a On [ unclear: , a tetahi] ano hoki he mea tuhi nga rohe o aua whenua he tuhi [ unclear: keano] to tetahi. He nea tuhi tuhi ano hoki re takiwn o tutahi me te takiwa o [ unclear: tetahi], me nga eka ano o tetahi i tuhia ki aa ano, me nga [ unclear: eka] e tetahi ki nei ann. Ki te man ki titiro [ unclear: kite] a api [ unclear: o tewhenua], i tuhi tuhia ki te Riiri o te [ unclear: , n e kiano] te whakiaro, ko taua [ unclear: me] [ unclear: rarei] c t. Riihi o Paintiwii ranei, nei ra e kite iko [ unclear: ite] api whakashua o le whenua o te mikete, ko te rains [ unclear: o On mete oaratiweti] i [ unclear: taua] raina i era. Ko te raina I ha re ntn ma runga i te Mimi, a i weae ke ai tetahi o ana [ unclear: lecahi], I reie [ unclear: E tohi] upa tutta [ unclear: , osiia] kahai a whakuwatia nga tik [ unclear: Tour] unina, a kopga, ka o ana whenua e rua, he mea hui nei. Koia i kiiia ai he 3573 nga tka o taua wahi. A he tikanga ano ia neia kei roto i te mahinga o taua mapi, i te mea hoki he mea mahi hou he mapi mo taua Riiri mukere, a heaha re t take i kore ui e tuhia te mapi whakaahea o aur whenua, i nga mapi e mau ana i nga Riiri kea ote te mahi, i mainin ai ki te mapi whakaahua hou ano Riiri Mokete. Ano ka mea a Tatana kia whakaae aia ki te mokete i te whenua ia Paratiweti, i reira tata ano tana whakahaunga kia mahia he puka puka mokete. A heare ana raua ko Te Hemana, kia tuhi tuhi nga Mauri i u ratou ingoa ki taua puka pake. A i haere uia ki tetahi ranga tira Maori, ko taua tangata, he hanga ana ki aua, te mahi whakuaro kore i nga mea a to iwi, koia kia, whiwhi i te [ unclear: hot] ano tanu i mahara ai. A he mohiotanga ano te mohi, wo taua tangata otiia kawea aua te Riiri kia tuhi tuhia te ing o [ unclear: taua] tangata ki taua Riira, a hoharo tonu te whakaue ona ki te mahi, a he pai ki aia kia tuhi tuhiaia i taua ingoa i te mea ki ano aia i rongo noa i nga kupu o roto o taua Riiri. Otiia kia mahara tanu tatou ki tenei, kei te mau auo i roto i te ngukau o Paora taua korero kia Tatana, mo te whenua n Paratiweti Kahore he tikanga a roa noa ai tana kupu ta Te Tapata [ unclear: me] tenei, a e kore ano hoki aia e tino korero i nga tikanga o te mahi o tatana, e kore aia e ki he mahi tika ta Tatana, ki te mea ka ki uia he mahi tika taua mahi, penei e tika tuau kupu. Mehemea i ki te tangata kia tino tika tana mahi penei e kore rawa te tuhi wuhi o taua mahi e nuwe, kei kiia he muhi he, a ma te hinengaro ano o ako te tikanga, i te wa i mahia ai aua mahi e Tatana maana te whakaaro kin Paora, kia tino mohio on ano a Paora ki te tikanga o tana mahi i mahi ai, whai hoki kia whai [ unclear: hoa ana] a Paora hei ako [ unclear: aka] i aia, kia marama [ unclear: rawa] ai ana whakaaro ki nga tikanga katoa, kia mahia; ko a Paora i whukae ai, a hoi ra ano, Ko te ahua e tu a ahua tikanga he aua; a e ahua mea ana, kihai rawa i tu a tika te mahi a Tatuna. E mea ana hoki taua Riiri, he take aua [ unclear: korero] kia hi tika mai ai nga moni a Tatana ki aia mo nga moni £500. ko aua moni he mea nama e paora e Reewi. Otiia kahore [ unclear: kau] he mea i [ unclear: name] e Reewi i aua ra kia Tatane, horerawa nei Otiia i meinga ano aia kia tuhi tuhi i tana ingoa ki [ unclear: taua] Riiri, a Kiia ana [ unclear: nana] te tahi taha o taua nama. A [ unclear: tetahi] e ki ana a Tatanna e hara te nama i te mea i [ unclear: kite] £500 ottia ko te £150 nama i hoatu kia Paora i [ unclear: aua] ra. A kahore he kuou a Tatana i mea [ unclear: kiia] ke Tatana i [ unclear: whakae] kia utua eia kia Paora me, nga moni £350, ara te teenga o te £500, A mehemea i [ unclear: whakaae] ano a Tatana kia utua eia taua £350, e kore ano e tika kia [ unclear: tuhia taua] £500 kr [ unclear: te] Riiri, ahakoa [ unclear: k] aia maana ano e hoatu nama kia Paora ma E ki ana a Te Paoata, na nga kupu o tenei Riiri aia i mea ai he tino he [ unclear: k i taua] mahi katoa, Ano ka oti te ingoa o Paoara te tuhi tuhi [ unclear: ki taua] Riiri, [ unclear: kaere] ana a Tatana raua ko Te Hemara ( [ unclear: Pe tangnta tiaki] o nga Maori a nana nei i ako he nga kupu o te [ unclear: Ture] ki aua Maori) kia kite raua i a Raewi Haukore, a kia tuhi tuhi aia i tana ingoa ki taua Riiri [ unclear: Ahe] koe Kihai n Te Hemara i whakaae kia tuhi tuhi nea a Paora i tana [ unclear: ingoa], kia [ unclear: Qli] ra ano ia Te Hemara te whakamarama ki aia kia Paora. Otiia kihai i [ unclear: whakanaramatin] ki a Reewi i te [ unclear: mea hoki], ka tuhi tuhi a [ unclear: Reewi] i tonu ingoa ki taua riiri, penei ho whekaae tern nana kia kiia e tika ana kia [ unclear: ake] te rinna rau(£500) kia aia [ unclear: ahrkoa], ka hore rawa aia i pa ki taua rima rau, a Kihai te ohn [ unclear: o tewhakaaru] a Te Hemaro [ unclear: i rao nui ki a Reewi nu te mea i tu kua] a Reewi e Te Hemara kia tuhi tuhi [ unclear: aia i taua] ingoa ki te he [ unclear: mouna] mo aua moni, ki nga moni [ unclear: kahore] rawa nei aia i pa. Ki te ahua o nga mahi i mahia nei, a o he tiao kore rawa atu he muna a Reewi mo aua [ unclear: mahi mo te nea nei heaia] kau no te mahi [ unclear: aia], a no te mea [ unclear: kau tuki] tuhi a Paora i [ unclear: tana mgoa] ki taua Riiri, koia a Reewi i tuhi tuhi ai ano i tana [ unclear: ingoa] ki taua puka puka [ unclear: ahakoa] kihai aia i matau ki nga [ unclear: tikanga o] taua puka puka. A e mea aua a Te Hemara [ unclear: kahore] he takanga, [ unclear: maana e] whakahe [ unclear: taua] tu mahi. He [ unclear: ano ka ka no] Reewi, [ unclear: k] aia i [ unclear: ahua ai ai kia] tuhi tuhia eia taua [ unclear: ingoa] ki taua puka puka, i te wa ki ano i [ unclear: korerotia] ki aia nga [ unclear: kapa] e taua Riiri Otiia [ unclear: k hei] a Te [ unclear: Hemara i pai ki tenei, nu] te mea e [ unclear: mohio ara aie] ki nga kupu [ unclear: tenga] o taua [ unclear: Riiri] e tuhi [ unclear: tuhia ai ano hoki] tona ingoa ki aua kupu, a na aua upu i kore ai e tika [ unclear: ku tuh i] tuhi tuhi [ unclear: a] Reewi i [ unclear: taua ingoa ki taua i ri,] kia [ unclear: korerotia] ra ana nga korero o taua puka puka kia Reewi, [ unclear: Naenei mea i kiaa] ai o te [ unclear: motanga] ra [ unclear: aua] i [ unclear: kirea] ai [ unclear: nga kino] o taua mahi Te [ unclear: Tuatahi] ko [ unclear: te Nana] taouga, [ unclear: ahak] he [ unclear: i nei mu ihe ki te mokete], hei taunaha nio taua [ unclear: nama tanga, [ unclear: mea] tahi ga] kia [ unclear: aa, ka] nui haere le nama, a ka ta ki [ unclear: ra i ai] te Maori kua [ unclear: te] nga kaki te [ unclear: hohonu] o te nama. [ unclear: ku] ra ai ko te tino hoko mo te whenua. A kua kite [ unclear: nia hoki] tatou, i rua ra he tino tangata a Paora, ki te mahi nui i nga mea e kiro mea e kare e taua e nga tino ra gatira paaeha a ke [ unclear: taua mahi parangi o] Paora kihai i akona e Tatana te he, o taua mahi mau mau moni a Paora, otiia i ahau mea a Tatana kia maa tonu ia Poara taua mahi porangi uana. Mehemeg he pakeha i aia nga tini whenua a Paora a ka kite taua [ unclear: takeha] kua [ unclear: ahua he] ana mea i aia te mahi nama, penei ka mahia eia e laua [ unclear: puk ana] whenua ki nga tikanga o te mahi tera, a ka mahia [ unclear: ata kia] puta pai ai ano ana wher ua, kia kore e tino riro i te hoko ruwa atu. Otiia k, Paora, ko te tangata kai ako, kore i aia; i tika tonu atu ano aia ki te tangata nuna nga taonga i namai nei e Paora; te [ unclear: tangata] mana nei i mahi, a ko taua mea e puta ai he mea maana i te kore mohio o aua hoa Maori ki aua [ unclear: e kinga] mahi [ unclear: hoko]. E. mohio ana te Kooti i puta ano te kupu ki a [ unclear: Tarana] i penei, e rua ranei e toru ranei wiki i muri [ unclear: iha] o te mahinga o te mokete i mohio ai a Tatana, e, he nui ke te whenua i roto i te makote, i, te whenua i kiia i roto i te Riihi. [ unclear: Nekonei] i kiia ai, he tika ano te mea i mohio a Paora, i mohio a Tatana, ko taua mahi, i mahia mo taua whenua ra ano; a e hara i te mea mo tetahi wahi whenua ke atu. A e ki anu ahau i nga ra a tinata ai taua mahi tae noa mai ki tana ra nei, i pohehe tetahi o raua me tetahi. Otiia no te [ unclear: kitenga] e Tatana i te karauna karaati i mohio ai aia he nui ke ta whenua o te mokete, i te whenua o te Rehi. Kahore [ unclear: aua] mia me korero nui aia i nga tikanga o te mahi tika, Otiia e mea aua aia [ unclear: meltemea] ka mahi te tangata tika i te mahi, [ unclear: penui] kua kiia atu eia kite Maori, e, he nui ke te whenua i roto i te mokete i te whenua i roto i te rihi. [ unclear: O] kihai a Tatana i men he tika kia whankina taua mea no [ unclear: t] mea, mei rongo wawe pea a Paora ki taua mea, i nga ra ona ki ano i tuhi tuhia tana ingoa ki te Riiri, penei pea [ unclear: k], mahia [ unclear: ao] te whenua kia tika, a, ka tuhi tuhi i tana ingoa ki taua [ unclear: mka] paka ahakoa e kore ano e rere ke te ahua o taua Riiri. e rere ke ano ia te ahua a Tatana, ki te ahua ona e mahi nei aia. A kihai a Tatana i kiki mo taua mea, a ko Paora, i tukua aia kia mahi i ana mahi i paingia e tena e ia hia hia ai, ko tana whare pai i [ unclear: h] me ana kapata i ki tonu i te waipiro, i hari aua huanga, me te ura i te kai, ina hoki e mau ana i te kaute a Paora ia Tatana te [ unclear: hoka], me te [ unclear: tii] noa atu o te kai. Kihai ano hoki a Paora i ware ware ki te ahua mo waho [ unclear: a] tinana. He [ unclear: tino] hu nana i hoko ai mauna he tini nga tarau nga [ unclear: haateme] nga kahu rinei a He nui noa, atu tanu ami i te kai maana, n e rime ano nga [ unclear: maramao] i penai ai, ka puta ano te kupu aitua kia Paora. I mea hoki a Tatana kua nui noa atu aku taonga i a koe e Paora, a [ unclear: m] mahi hou he tikanga mo taku nama. A, ko te otinga o [ unclear: eneio] ro ko te whenua kia hokora. A i mea ano renei a Tatana kia mahia he tikanga e kore ai e he nga mahi i muri iho o taua ra? Kakore, Otiia i reira tata ano ka nahia te Riiri a ne mea tino tono to a Paora kia tuhi tuhia [ unclear: topa] ingoa ki taua Riiri. A tuhi tuhia ano te ingoa o Paora ki taua Riiri i roto i te whare Hapu a Tatana ano; ka nti tera haere ana aia me te Riiri ki a Reowi a whakaotia ana taua mahi. He nui nga tikanga i roto i te mapi ahua o taua whenua, a i te takiwa o Omarunui o Ngatahira, [ unclear: a] i te ahua o [ unclear: au] whenua i te mapi e mau ana te haehaenga pene tuhi tuhi otiia he [ unclear: a] ata tuhi taua mea kihai i tino mangu a e mau ana ano i taua wahi nga whika "163," ko aua tuhi e mau ana i ringa i te wahi i [ unclear: kapea n] whenua, [ unclear: otira] kihai te tuhi tuhi [ unclear: wehe i] whenua i tino marama i tera; i tino marama pu ano i roto i te mapi o te ahua o te whenua i [ unclear: tem], a e [ unclear: haraaua] mapi i te [ unclear: mea i] ki te mapi o te ka aati ranei, o te Riihi ranei. Otiia i [ unclear: tikau] ano ki nga mahi i mahia ai taua mapi e tana kai mahi. I mea a Tatana, i te ra i tuhi tuhia ai nga ingoa ki te Riiri ko te whenua o te [ unclear: mokre] te whenua i roto i nga tikanga o taua Riiri Otiia kihai aia i ako kia Paora, he wahi i [ unclear: mahi ake] i roto i [ unclear: taua] i te whenua i mohiotia hei whenua kia riro i roto i taua Riiri, na reira i [ unclear: raro] katoa ai te whenua. E ki ana a [ unclear: Paora] i roto i ana kor ro ki te whakawakanga ko te mokete te mea a ea ai ana nama ara ma nga moni utu tano taua whenua [ unclear: ka] ano aia i nga [ unclear: utu] taonga a te pakeha i aia, a [ unclear: ka] ai ano taua whenua ki aia i roto i nga tau o ritna. Mo nga [ unclear: tau e] taua mokete, a e mea ano te whakaoro, i kia ano pea etahi kupu mo aua tau e rima, me nga moni o nga nama na reira a Paora i mahara ai. Kia pau nga tau e rime ka mutu ano hoki tana kiia e nga utu o ana nama. A kite tikanga ano hoki o nga korero o taua Riiri, e pera ana te mahara a te tini o te pakeha. A e ki ana aia a Te Tapata kahore rawa nei he maua tikanga a Tatana, kia riro i aia nga moni utu tau mo taua whenua. Otira i tango tonu ane aia i aua moni utu tan ia Paratiweti i te marama i muri tata iho ano.

Ka mea i Te Wirihana. Ae no te mea e tika ana tana mahi ki ta te Riiri e korero ai.

Ka mea a Te Tapata. Ae mehemea koia na te tika, penei e tino kaha ana te korero a Paora i ana kupa, na i mea hoki a Paora ma taua Riiri o muku nga utu o tana nama e mutu ai. No te mea. i rato i nga tau e rima. Ko nga moni o te nama a Paora te £500 ka ea katoa era, me etahi moni ana kia toe i roto i nga tau e rima. A tenei ake ano hoki tetahi wahi ahua nukanuka o taua mahi. E ki ana aia a Te Tapata ki te Riiri o nga tikanga o te Hoko. I roto i nga korero o te pukapuka o te Riiri hoko o taua whenua, e ki aua nga kupu kua pau katoa atu i aua moni; nga moni katoa o te atu mo taua whenua a maua ana taua Riiri e Tatana kia tuhi tuhia nga korero o taua Riiri ki te whare tiaki Riiri a Te Kawanatanga. No reira i mohiotia ai, ara i kiia e te whakaaro, na Tatana pu ake ano taua whenua, a kahore kau, he moni a nga utu i toe i aia te utu. Otiia i aua ra ano, i whakaaro a Tatana kia mahi hoko aia kia Paratiweti, kia tino riro rawa atu taua whenua ma Paratiweti. A i taua takiwa ano i tuhi tuhia ai e Tatana tetahi Riiri, a hei mea kia kore ai e he nga Maori, he tika kia kawea e Tatana taua Riiri ki te whare tiaki korero Riiri a Te Kawanatanga ki reira tuhi tuhi ai i nga korero o taua Riiri; he mea hoki kahore taua Riiri i noho i a ratou tiaki ai. Mehemea na te Roia i mahi aua mahi, penei e tino ki aia kia, tuhi tuhia nga korero o taua Riiri ki te whare [ unclear: takotoranga] o Te Kawanatanga kia rika ai nga utu [ unclear: hi] te moni pakeke anake kia Paora. Otira mei tuhi tuhia nga korero o taua Riiri, penei e kore rawa e whakaae a Paratiweti kia utua eia kia Tatana nga moni £3000 hei utu mo taua whenua. A mei ki a paora kahore aia i utua, kahore kau he korero hei tautoko i nana korero no te mea, kua tuhituhi aia i tana ingoa ki te pukapuka, a ko nga kupu o taua pukapuka, e ki ana kua utua aia a Paora. Otiia i mahi huna rawa ano a Tatana a kaiporu ana aia i te Riiri ki aia anake, a [ unclear: u] ana te whenua eia ki te taonga. I te timatanga o taua mahi mokete nei heoi ano te mea i kiia e Tatana, ko ana nama ki utua ano ki aia, a i hokona eia ana taonga ki te ate rite o te Hoko. A e kite ana tatou ko nga moni i riro ki aia o taua mahi nei e £500, whai hoki ko nga utu mo aua taonga a me te £1200 o nga moni, kihai nei i utua eia i te timatanga engari no muri noa nei, ara i roto i aua taonga i hoata ai aia. He nui nga moni i puta manna, whai hoko i noho tika nga korero mo taua nama kia urua, kia pehea atu ano ranei tana e [ unclear: tono] ai. Otiia he nui rawa ake ano nga mea o taua mahi i aia, ko te [ unclear: kawhenua] i rote ano i ana peeke e noho ana, a kia tee ki te [ unclear: ra] mona e whaaki ni i aua eka, hei reira ra ano ka puta mei ai i te. [ unclear: ac] kore hoki e iti haere te utu o taua whenua, ki te mo a ka puritia a kaua e whaakina: Kua tongo ratou i nga korero o te hoko a Paratiweti. He mea hoki ko aana [ unclear: utu] utu ai kia Tatana e £3000, a ko nga moni i riro nai ki aia kia Paratiweti £27,000. A nei ano tenei wahi kupu. Kihai i ata tatu [ unclear: te] Maori i nga tau 1868, me te tau 1869, a [ unclear: he] kia kaua e whakekohoa te Maori. Mei mahia e Tatana te whenua i aua ra, penei e pokia aia e te tangata. A ko tenei, ko te utu uo taua whenua i enei ia e tae pea ki te £2834, A hokoa kiia a ai ki aia kia Tatana kia £18 mo te eka kihai; rawa [ unclear: aia] ki taua utu. A ka te utu tenei mona, mo tana mahi i [ unclear: era] 7 kua pahure nei, ara ko te utu mo ana taonga, a ko te £300 moni. A he tino mea mahi tika eia ana taonga kia utua, [ unclear: a] tino utua aua taonga, a he nui nga moni i puts k. aia. Otiia ko [ unclear: nga] toe ano ki aia, i penei me nga utu o te timatanga. A mu te Huuri e ki, kahore ranei he mahi pohehe o aua mahi, penei he mahi tika ranei aua mahi. E rua [ unclear: kuu] hei utu i roto i taua mahi nei. Te [ unclear: tuatahi] pohehe te mahi nei i te timatanga. A mehemea koia i pohehe, kahore ano ranei i tino roa kino, a kahore o tea te whakatika E kore e [ unclear: rau] a Tatana no te mea, ka tangohia i aia, te mea kihai ano i noho tika, [ unclear: taua] ga ki aia, Oi ia kahore he take a te Huuri e rapu ai i, tenei patai anak; koia nei te patai. He mahi nukarau tana mahi? Ae he nukarau ano, ina hoki, i kite ano a Tatana i te he i mahia i roto i taua mahi, a e raru ai a Paora ma, a kihai aia a Tatana i whaaka i taua kapu kia Paora ma. Ko te kupu tuatahi i pura ai te tautohe mo taua whenua i timata i te tau 1853, i te wa i rongo ai a Te Hemara he kainga Maori kua tu i Ngatahira, a i mea atu aia a Te Hemara "kua hoke a te whenua e koutou kia Tatana" ka mea mai nga Maori, "Kahore ano i hokona e matou" ka ki atu ano aia, "Ae kua hokonn e komou." A kihai pea aia i korero i aua korero kia Tatana, i waiho noa iho eia. A kihai i aha atu a Tatana ki taua whenua tae noa ki Nowema 1873. A ko aua kupu ki ona, e nana tau whenua; he mea tuhi tuhi ki te Reta he tino kapu aua ki, ki to te miharo e kata ai. Koia nei nga kupu o taua reta "ko te whenua e nohoia aua e koutou naku teua ko te Rohe kei te whenua a Peneti, kei te whenua a Paratiweti a kei te awa., I hokona ki au i roto i te hokonga o Moteo No te mea he kai na koutou e tupu ana i reira, ka taturi ahau kia hauhskea ra ano ka tango ai ahau i tana whenua ki au. Mehemea o ki ana etahi o koutou, he mahi he, maku e whakaatu, te Riiri i noho ai taua whenua. Mehemea ki ano nga Maori i ki noa na ratau taua whenua [ unclear: heha] i kia ai nga kupu mutunga o roto o taua reta, Otiia e ki ana nga korero i whaakiua ki te aro aro o te whakawa, i aua rakua korero ano a Paneti kia Tatana kia hokona maana taua whenua. A koia ra te take i tuhi tuhia ai taua reta e Tatana. A kia mohio ano ia nei, e ki ana tana kupu i hokona ngatuhitia taua whenua i te hokonga o Moteo, Otiia kahore a Ngatahira i kiia [ unclear: ki] roto i Moteo. No muri iho o tenei i haere mai ai a Hohoia ki te Taona ka korero kia Tatana, a titini ana aia ki nga puka puka, a ka mea aia a Hohaia "E kore ahau e matou ki enei mea" a he tika ia nei aua kupu o Hoheia. Hoki ana a Hohaia.

(Nei ake te roanga.)

(He roanga enei no te Whakawa a [ unclear: Owuranui].)

A kahore he korero hou mai o aua ra, tae noa ki te wa i mea ai a Tatuna kia mahia he Karaati mo taua whenua, ki te tikargn o te "Ture Tuku whenua" i te 15 o Hanueri 1874, mo te whenua e nohoia ana e Hohaia Te Hoata ma. I [ unclear: pauitia] ano pea taua ki ana ki taua Ture. Ottia, kahore kau he mahi, a tae noa ki te panui a Tatana "Ki nga tangata o Ngatahira;" A kua tino oati pu ano a Tatana, kahore kau aia i rongo i taua ingoa i Ngatahira, otira nara ano i whakahua taua ingoa i roto i taua [ unclear: i] anui a he mea whakapiri taua panui eia ki te pou o te kuwaha o te taepa o [ unclear: isua] kainga. Kaua ia rei e miharotia e nana ano i whakahua te ingoa o te kainga, i kiia rei ano eia, ki ano aia i rongo noa ki taua ingoa. He nui nga tikanga o roto o aua kui u a Tatana, no te men e ki ana te taha kia Tatana ma he tito kau ano taua ingoa a Ngatahira na te Maori. He kite [ unclear: ea ra] a ra nga Maori i te tikanga o nga mahi koia [ unclear: ratou] i haere ai i tena akeranga ma ratou, a puta ano i a ratou te pukapuka whakahe mo te teno a Tatana ki te "Ture [ unclear: Tuku Whenua]." A kihai taua pukapuka i mahia tonutia o nga Maori, keia te Riiri i puta ai mo taua whenua kia Tatana, a [ unclear: e] mea ana a Tatana, he Riiri tika rawa. Heoi me mutu ana korera, otiia me ki ano eia etahi kupu mo nga korero o te Roia o Tatana ma Te [ unclear: tuatahi.] I mea, [ unclear: na] te kai Ruuri, na Te Erihara a te he, roto nea he nui ke taua whenua i Ruuri ai i te whenua i kiia atu e Paratiweti [ unclear: kia] Ruuritia, ara, i te whenua i pau ki roto ki te Riihi. He tika ano ia nei, e he ana taua mahi a taua kai Ruuri, otiia kahore kau he ora mo Tatana i roto i te mahi he a tetahi tangata. I mea te Roia a Tatana ra te Keoti Whakawa Whenua Maori te he. [ unclear: k hai] i tino tika tenei whakapae, mehem a i mahia tikatia taua whenua nei, penei e kore [ unclear: o] kiia i enei ra, he kai [ unclear: tiaki] kau a Paora ma mo te [ unclear: iwi.] No te [ unclear: m] e kore rawa e tuke ka kia kiia, kaua nga kai tiaki whenua e mahi i nga whenua e tiakina ara e ratou. A kua korero tana [ unclear: koa] Roia, ki nga tikanga o nga take e kiia ai kia whakaaetia ma Tatana n a te mutarga o tenei whakawa. A he korero nue kupu ki nga Rangatira o Nepia, i roto i te taone o nui nei hoki nga amu amu mo nga tikanga hoko whenua o tera takiwa o te whenua nei, i te takiwa hoko o te whenua nei, i te waahi pu ano o [ unclear: nea] whenua e k ia ara e noho he ana etahi o nga kororo o etahi. [ unclear: Knauna] Kauaati o aua whenua. Otiia ko aua tu whenua, kihai i tino [ unclear: penei] u te kino me te whenua e whakawekia nei mo Omarunui, e mea ana aia me whakawa ano aua whenua ki te tikanga ano o aua whenua ki te tikanga o ona he E ki aua aia, ano te korero o tana hoa Roia e penei ana. E hoa ma e te Huuri, Kai a tenei whakawa mo Omarunui e whakaaetia e koutou, kei waiho hei tauira mo etahi whenua, ma reira e [ unclear: oa] ai nga tini whenua o tenei takiwa. E he ana ia nei kia kiia nga kupu penei ki te Huuri whakawa o Ne pia. No te mea e meinga ana, he iwi whakawa tika nga pakeha o te Ingarihi, a e mea ana aia, kahore i rere ke te ahua tika o te whakawa o [ unclear: n] pakaba o Nepia i nga whakawa o nga pakeha o nga whenua ke atu, whai hoki ko ta ratou whakawa mo tenei whenua mo Omarunui, me nga whakawa o etahi whenua o whakawa ai ano ratou, me noho nga tikanga o ana [ unclear: tini] whakawa, aia whenua ano i ona tikanga. [ unclear: Ktika] kia puta noa nga kupu o tana hua Roia, a koia ko Te Tapata kia hangu mo ana korero ki te Huuri. E kore ana e korero i nga tini mea he, me nga tini mea noninoni o roto o nga mahi o te hokonga o Omarunui No te mea i he mai ano pea i te timatanga o te mahi, a e kore ano aia e tino korero i aua mahi tuke ke. Otiia ko ana mahi, i whakanuia ano ere, no te mea ko etahi mapi i hunaa, na neira i kiia ai i mahi tahae a Tatana ki te tikanga o te Ture i riru ai i aia te tahi whenua utu nui. E Kore o tika kia rapua e te whakaaro o te utu anake o te whenua kua riro nei i aia. Otila me rapu ranu ano te wakaaro ki tena, kua [ unclear: rohoa] atu te noho anga o nga maori i runga i taua whenua, a kua oho te mauri o te maori i te mea hoki kua rongo ratou ki taua mahi nei kua mahia kia ratou, a kua tu a noho hao ki te pakeha mo taua tikanga a te Pakeha, Kahore ona hopohopo kia tukua eia taua whakawa kia whakaotia e te Huuri, a ki te mea ka tino rapu rapua e ratou nga tikanga katoa, kaua e tirohia taha Katahitia e ratou nga tikanga mo taua whakawa, penei e ki aua aia ma Paoro ma ano te mutunga o tenei whakawa.

Ka tahi ki korero Te Tiati ka mea. Ko te tino take e rapu rapu ai te Huuri ko tenei. I mohio ano ranei a Paora ma i te mea i mahia ai o [ unclear: raua] ingoa ki te [ unclear: mokete], e tukua ana ano e raua, a Ngatahira ki roto ki taua mokete, [ unclear: mehemea] mohio raua, penei kahore he mahi pohehe o taua mahinga i te whenua. A mehemea, [ unclear: Kihai] raua i mohio e tukua ana e raua a Ngatahira ki roto ki te mokete, penei na ratou tahi ano ko Tatana te mahi pohehe, ranei no Paore ma ana ke pea te pohehe. Tetahi kupu e raua rapu [ unclear: at ante] Haori, mehemea i mahia tahaetia te [ unclear: mahiaga] o taua whenua, na to men, ko taua mahi no [ unclear: te] nga mahinga o te, whenua tera i mahia ai, ara no te tino hokonga o te whenua. A ko taua kupu mo te mahi e Paora ma i te mea hoki kahore he korero hei toutoko mo taua whakahe. He tiai ano nga mea o tenei whakawa, kahore ano i kitea ki nga tikanga o aua mea nei ki nga Kooti o Ingarangi, a e kore aua mea e rapu rapua nei e [ unclear: waiho e] nga Kouti o tawahi kia mahia e o reira Huuri. Otiia i ano i tino kites te tika ranei te he ranei o taue mahi i konei. A e ahua mea aia, e [ unclear: pohehe] aua aana whakaaro, a kia pehea ranei [ unclear: t] ako i te Huuri, ko ano korero me haere [ unclear: anake] i nga take i kiia kia whakamahia e tenei whakawe, a e kore aia e [ unclear: ako] i te Hurri. E te Huurie kua kite koutou i te Riiri i mahia mo taua whenua, a i tuhi tuhia e ratou e nga kai tono o tenei whakawa. A kua kiia taua Riiri e he ana a ma Paore ma e tohu tohu, a e whaktuturu nga [ unclear: tikanga] i kiia ai e he ana taua Riiri, Tena ano ia e mea ano te Huuri, [ unclear: ho] te mea kui mahia taua Riiri ki ona tikanga katoa e mahia ai tere ta mea te Riiri, ma reira o kare ai e [ unclear: taea ntia] nga korero o taua Riiri to whakakahore. A ki te mea ka kiia kia kore rawa taua Riiri, penei, kia tuturu pa ano te ki nei, e he korero k i roto i taua Riiri,. a kihai rawa nga tangata [ unclear: aa] ratou i mahi taua Riiri i whakaae ki aua tikanga; ranie, he mea mahi huna aua kupu i noho ai i roto i taua Riiri. E men ana tetahi puka puka ako i te tikanga mo te whakawa. Na Te Teira i tuhi tuhi taua puka puka e ki ana "Ki te mea ka haere te tangata ki te Kooti [ unclear: Hupiri], kia whakatikaia e te Kooti tetahi korero o taua Karauna Kanaati, a ka hare kupu a [ unclear: ngata] kau, o hara taua tono i te mea e tautokoa ana e to korero i tuhi tuhia ki te puka puka, penei he mahi [ unclear: kore] e puta." E kore aia te Tiati e penei rawa aana kupu. Otiia e penei aia, kia tino tika [ unclear: a k a] tino marama rawa nga korero e taea ai nga nga korero o te Karauna Karaati te whak: kahore. Ko te kupu tua tahi e rapu rapu ai ratou koianei ko te Karauna Karaati, a ki ta Paroa ma, he aha nga tino take o [ unclear: taui] Karauna Karaati. Ko nga mea katoa, ara ko nga mahi i mahia [ unclear: aitaua] Karauna Karaati, he tino mea rawo ano nga tikanga o taua mahi. A ko te Riihi tetahi tino mea, he mea hoki tera, na taua Riihi e kiia ai, me riro ranei a Ngatihira ki roto ki taua Riihi, kahore ranei. Kia mohio koutau e te Huuri. Kai ore ano i tino marama noa [ unclear: tenei], he wahi ranei no Omarunui a Ngatihira, kahore ranei, a he wahi ranei a Ngatahira no Moteo. A kia tino marama [ unclear: rawa] ia koutou tena, rapua e [ unclear: kautou] kia mohiotia ai me hemea e weho ke [ unclear: a] a Moteo, a Omarunui,' a Ngatahira, ara mehemea, he whenua [ unclear: ka] te tahi tetahi, tetahi. [ unclear: N] ko tenei ko nga korero mo te mokete me te Riiri o te hoko, tena [ unclear: pea] e kore ano e marama nga kupu o te tahi taha, o tetahi taha o ratou e whakawa nei, a e kore e [ unclear: kia] whirinaki te whakaaro ki nga kupu a tetahi a tetahi. No te mea ko tetahi tuha a mea ana i mahia tahaetia. A e mea ana tetahi taha, [ unclear: ore] rawa, he mahi pohehe, i te mahinga o aua Riiri. Tanei ano te kupu kotahi [ unclear: anna] mo te mokete no te mea kua ki te kupu a Te Ta ata mo te £500 i kiia i roto i tana pukapuka, he moni ere kua hoatu kia Paore ma, a kahore ko te £150 anake nga moni i tiro ia Paore ma. E hara tenei i te mea he mahi hou, ana meinga kia [ unclear: tkua] he moni, a e [ unclear: kore] e tika kia kiia taua mahi, he tuhae [ unclear: ranei,] he mahi huna ranei. Tena pea e nui te raru o [ unclear: kautou o te] Huuri ki nga tini ingoa kainga e whakahuatia nei, mo nga [ unclear: ingoa] o nga [ unclear: kainga] Maori. A K [ unclear: ahore] pea he mea a nga Maori kia kiia te ingoa o Omarunui mo Ngatihira, kia tae ra ano ki nga [ unclear: ra] te putanga o te [ unclear: Karauna] Karaati. Ko te "Omaruaui [ unclear: Porika]," he ingoa tera ne te Kooti whakawa whenua tera i mahi. No te mea he whenua maori ke [ unclear: ano] a Moteo, a ko [ unclear: tetahi] wa i o te whenua i waho o taua poraka. He tino tika pu ano pea nga kupu a Karaitiana i ki nei, he ingoa a Ngatihira no nga tupuna iho ano. Ina hoki e ki ana a Te [ unclear: W], he ingoa kau [ unclear: ano] na te mao i to nga wahi whenua katoa. A koia nei hoki tetahi o nga mea [ unclear: a] ahua [ unclear: raru] ai te Huuri i roto i a ratou whakaaro ana whaka ana te tikanga mo taua whakawa. Korerotia [ unclear: a] i ko ei e Te Tiati nga korero a nga tangata [ unclear: kai] whaaki korero ki te aro aro o taua whakawa, me te [ unclear: whaka] haere ano ona i aua korero. Ko nga kupu, ara ko nga kupu ahua whakahe a tetahi taha ki nga kupu o tetahi taha o te hunga [ unclear: ua] ratou taua whakawa. [ unclear: na kupu nuki] i ahua kaupapa te [ unclear: haere], a taua [ unclear: hunga]. A e rua pea haora o [ unclear: na] i korero ai i enei. Korerotia ana [ unclear: aia] e te Tiati nga kupu i takea ai taua whakawa, a ka mea aia, ko te hunga tautoko korero a tetahi taha ko Tatana, ko Te Hemara, A i tetahi taha, ko nga kupu a nga Maori. A mehemea o whakaponohia ana e ratou e ta Hauri nga kapu a Te Hemara e ki nei, i tino whakamaramatia eia nga korero mo nga rohe o tewhenua, a kohore kua he mahi e kiiu ai i pohehe. A kua rongo ano ratou te [ unclear: Hauri] i nga take i mahi ai a Te Hemara kia Te Tatana. Koia aia Te Tiato i mea ai, ma ratou i rapu rapu aua tikanga. Kua tino tika ranei te whakapae a Paore ma n o taua whenua? A koia na te tino kupu o [ unclear: uia i ro]'o i taua ma n o taua whenua? A koia na te tino kupu o [ unclear: nia i ro]'o i taua whakewa? no te mea, ma Paora ma pu ano e tohu tohu te tika o tu ratou whakapae. A ma te Huuri e ata titiro nga korero o tetahi taha o tetahi taha, e tau ai te mutunga mo taua whakawa. A kite mea e kore e [ unclear: aea] e ratou te ki ma [ unclear: Paora ma] i mutunga o taua whakawa, [ unclear: me] me mahara ratou te Huuri ki tenei kupu [ unclear: a T Titi]. Ma Paora ma pu ano te k [ unclear: nha] e kiia a i pono te ratou whakapae, i takea ai taua whakawa. Heoi pea tana ako i te Huuri. No te mea kua ki ano tana kupu, he tika ana etahi o nga korero o taua whakawa koia i kiia ai ma te Huuri e rapa rapu nga tikanga o te mea e whakawakia [ unclear: aei].

No te 4 me te hawhe ki te 5 o nga haora o te ahi ahi i [ unclear: haere] ai te Huuri ki te whakatakoto kupu mo taua whakawa ano ka tata ki te G ka hoki nai ano ratou, ka mea ki te Tiati E [ unclear: kore] rawa e tau a ratou whakaaro, he mea hoki e rere ka [ unclear: ahaatahi] whakaaro i a etahi, ka mea atu te Tiati kia [ unclear: ratou] ki ano koutou i roa noa to koutou ngaronga atu i au e pena a ta koutou kupu No te mea kia 6 haora o ratou e whiri whiri ai i te [ unclear: korero], a bei reira ahao ka [ unclear: uta] ai i ena korero ai koatou. Ka mea atu te Hurri ki Te Tiati. E kore ranei e pai kia wehe wehea nga kupu o nga take o te whakawa, no te mea, ko etahi o aua kupu e taea ana era e matou te [ unclear: utu]. Ka mea atu te Tia. [ unclear: ae] no te mea e ki ana nga Ture o te Kooti, he pai ano kia utua [ unclear: nia] patai ki aia, [ unclear: aia] patui ki aia aun o i aua kupu i takeu ai te whakawa. Kaheki ano te Hurri ki te whiri whiri i nga kupu utu a ratou mo nga take o taua whakawa. A no te haore [ unclear: ka] tata ki te 9 i to po ka hoki maj a o ki [ unclear: Te] Tiati ka mea kua atua e nga tua e matu nga patai katoa o nga take o te whakawa. A Korerotia [ unclear: aua] aua kapu atu a te [ unclear: Hurri] mo aua take patai. A [ unclear: no] te mea, he kotahi [ unclear: o aua] kupu [ unclear: atu], kahore i marama, he mea mahi hou ano e te Huuri i roto [ unclear: ano i o] ratou nohoanga i te Kooti.

Koia nei nga take o te whakawa, Me nga [ unclear: utu] a Te Huuri mo aun patai.

1. I noho ano nga tangata na [ unclear: ratou tenei] whakawa i tono; i ranga i nga eka 163, i nga ra i mahia [ unclear: ai] te Riiri mokete; a i mua atu e kiia nei i roto i te puka puka tono mo tenei whakawa ki tenei Kooti. A i nohoia a i ngakia tau wahi e ratou? Ae. 1 a. A i noho ano ratou, i ngaki ano ratou i taua whenua i nga ra o te [ unclear: mokate] i mahia ai, ai moa; [ unclear: ki te] ritenga o ratou puka puka mo taua tono mo tenei whakawa i tukua mai nei ki te Kooti. Ae. 1 b. A o nohoia ana e [ unclear: ratou] e ngakia ana e ratou, taua whenua, i nga ra i mahia ai te Riiri o te hoko o taua whenua a i mua atu, ki te ritenga o taua puka puka tono [ unclear: ruo] tenei whakawa i tutkua mai nei ki tenei Kooti. Ae
2. I nga na i whakaritea ai taua mokete. Ki te tikanga o taua puka puka, mo taua tono mo tenei whakawa i tukua mai nei ki tenei Kooti. I whakaretia a kupu kau, e [ unclear: Tatana], e Paora ma, ko te whenua katoa i roto i te Karauna Karati, e kiia nei e taua puka puka i tukua ki te kooti, mo taua whakawa nei kia pau katoa taua whenua ki roto ki te mokete. Ae, ki te takanga kia paora. Otira kahore kia [ unclear: Reewi] Haukore. 2 a. A [ unclear: mehemea kahore;] i whakanetia ranei i roto i taua korero [ unclear: ngutu kiu, ko] te [ unclear: whenuaaanke i Ruaitia] Kia [ unclear: Hema], Puha Paratiewta, i kiia nei i rotu i te puka puka i tukua mai nei Ki tenei Kooti. Ko taua whenua ra anake me riro i taua mokete. Kahore. Ko te Riihi a Paratiweti anake.
3. Na Tatana anake nga kupu ako kia tuhi [ unclear: ruhia] te puka puka mo te Mokete. Ae. 3 a. Na Tatana, na paora ma, na ratou tahi i ki nga kupa kia tuhi tukahite puka puka o nga [ unclear: Korera mo] te Mokete. Kahore.
4. He hoa roia ano te Paora ma, i mua atu ranei, i nga ra ano ranei i mahia ai te pukapuka o te mokete. Kahore.
5. I mohio ano ranei a Paora raua ko [ unclear: Reewi], a ko [ unclear: tohoa] o rana i matau, i pau katoa te whenua i kiia i roto i te Karaati, i pau ki roto i te korero o te Mokete. Ae, ko Paora Tarotoro anake (i mohio.) 5 a. I korerotia ano ranei a i whakamaoritia ranei, kia Paora raua ko Reewi, i mua atu o te wa i tuhituhia ai e rana a raua ingoa ki taua Riiri. A i mohio pu ano raua ki te ritenga, me nga tikanga katoa o taua Mokete. Ae, i korerotia ano, i whakamaoritia ano. I whakamaramatia ano. Otiia kahore he korero e mohitia ai I matauria (taua Mokete) e Reewi Haukore.
6. Ko te Riiri o te hoko, i tuhia tuhia ai o ratou ingoa te 16 o Maehe, na Tatana anake I whakahau nga kupa o taua Riiri kia mahia. Ae. 6 a. Na Tatana, na Paora; na raua tahi, i whakahau taua Riiri o te hoko o te whenua. Kahore.
7. He hoa Roia ano ranei ta Paora ma hei ako in raua mo taua Riiri luko i te wa i tuhi tuhia ai nga ingoa ki te Riiri hoko o te whenua. Kahore.
8. I mohia ano ranei a Paora ma, i te ra i tuhi tuhia ai o raua i ingoa ki taua Riiri o te hoko o taua whenua. A ko tehes o raua i mahio; i pau katoa ki roto ki taua Riiri hoko, te whenua i kiia i roto i te Karauna Karaati. Ae, ko Paora Torotoro 8 a. A ko taua Riiri o te hoko o taua whenua, i korerotia ano kia Paora ma. i whakamaoritia ano i whakamaramatia ano, i mua atu o te wa i tuhi tuhia ni e raua, o raua ingoa ki taua Riiri. A i mohia pu ano raua ki te tikanga [ unclear: me] nga ritenga o taua Riiri? Ae. I korerotia ano. I whakamaramatis ano kia rana nga tahi. Otiia kahore he korero e mohiotia ai, i matauria taua Riiri e Reewi Haukore. I malauria ano ia, e Paora.
9. I whakaae ano ranei a Paora ma. I mua atu o te ra i tuhi tuhia ai e raua a raua ingoa ki te Riiri o te Mokete, kia moketetin e raua kia Tatana te whenua, i nga eka 163. Ae na Paora [ unclear: Torotoro] awake, no te mea i kiia taua whenua i roto i te Karanna Karaati. 9 a. I whakaae ano ranei a Paora ma, kia hokona kia Tatana te 163 eka i mua atu o te wa i tuhi tuhia ai e raua o raua ingoa ki te Riiri hoko. Ae, ko Paora Torotoro, inahoki i kiia ano taua wahi i roto i te Karauni Karaati.
10. He mea tono a mahi tahae i [ unclear: ai] e Paora ma a raua ingoa ki taua Riiri hoko, i te mea i mohio ano a Tatana. Kahore raua i mea kia kiia taua whenua ki roto i te hoko. Kahore.
11. I nohoia ano runei e Paora ma taua 163 i mua atu, a i aua ra ano i te 5 o Oketopa 1863. A i nohoia tonutia ano e raua tae noa mai ki enei ra? Ae.
12. I kiia ano ranei kia Paora ma, na Tatana taua 163, i mua atu o te marama o Mei, 1874. A mehemea koia. Nonahea rawa (i kiia ai taua ki kia Paora ma) Ae, no te 11 o nga ra o Tihema 1873.
13. I mohio ranei a Paora, a Reewi Haukore ranei i mua atu o te marama o Mei 1874. E men ana aua Riiri, o te hoko me te Mokete, ka riro ke te mana o taua 163 ia raua. Ko tehea o raua i mahio. Ae, ia Paora Torotoro i te wa i tuhi tuhia ai tona ingoa ki te Riiri, a ia Reewi Haukore i te 11 o Tihema 1873.
14. I mohio ano ranei a Tatana i te wa i tona ai aia kia homai he Tiwhikite ki aia mo taua whenua, e hara i te mea tika ki ta te Ture ritenga kia riro i aia taua whenua. Kahore.
15. I [ unclear: noho ho] a Hohaia ma, me etahi atu tangata maori, ki te tikanga kia Tatana, i mua atu, a i te wa ano hoki i puta ai te Tiwhikete kia Tatana. A no ratou ranei, no etahi ranei o ratou taua whenua. Ae he noho he. A kahore he tikanga a ratou ki taua whenua, no te men kaa tuhi tuhia e nga tangata no ratou nga ingoa i roto i te [ unclear: Kerauna] Karati, te Riiri hoko. No te tatanga ki te 10 o te haora o te po, i meatu ai te Tiatiki te Huuri, kua mutu tu koutou mahi.

Kora nei nga korero o te Reta i whakahua ai e Te Tapata i roto i tana ui ninga ia Te Hemara:—

Nepia,
20 Hopetema, 1869.

Kia Eruera Kiriini,
Hekereteri ki te tino Kawanatanga.

E Hoa,— I te mea ki ano ahau i whnaki i aku kupu ka korero nei, me penei atu ahau e ahua tupato ana ahau ki au, a he tino pai ki an, mei mahia aua korero e tetahi atu tangata. No te mea he rara kei roto i te awangawanga, a he tino pono aua kupu mo tenei mahi ka kiia nei o au na reira ahau i mea ai, he tino mahi i kiia moku, kia rongo koe i aua kupu. Otiia kaua ahau e kiia kinotia, mo taku mahi whaaki.

A he mea ata tenei kia rongo koe, i nga tikanga nukaran o riro nei nga whenua a nga Maori, i te mahi o kiia nei he Mokete. I enei ra kua pahure tata, he mea mahi te Mokete Kia tika ai to atu mo nga taonga a nga kai tiaki toa i taku ai ki nga Maori. Otira i enei ra a tae noa mai ki te ra nei, he mea mahi te Mokete, kia tino riro rawa ai nga whenua a nga Maori; kia riro ke ai ano hoki nga mono tau, e tukua nei mo a ratou whenua Reti.

He tika ano kia kiia atu e au, e hara taua mahi Mokete i te mahi na to tokomaha, Otiia he tinao mahi na to tangata kotahi (Na Tatana) a ko tana bea mahi ko G. B. Wokina he mea hoki e kino katoa ana etahi tangata ki taua mahi, kahore he whakama a te hunga na rotou i mahi taua mahi, a tena pea e kiia ho wawata naku. He tini nga Meori e haere mai ana ki te taone (i Nepia) a kahore kau he whakaaro a ratou ki to hoko whenus, [ unclear: he] mea mahi lutei e Tatana aua tangata (a hei aha ra i kiia ai e ahau, i reira tata ano a Te Wokina). He mea patipati nga Maori kia haere ratou, ki te kai karache (waipiro), a muri iho (ka tenoa) ki roto ki te tou taonga, ka mea atu kia nama taonga nui noa atu ma ratou. Mei reira ano ka whakeaturia to (puka puka) Riiri kia tuhi te ingoa ki taua Riiri. A no te mea kua ahua ke nga whakaaro) (i te waipiro) he ou ou nei nga tangata e kore e tuhi tuhi (i te Riiri.) Hei kunei ano hoki ahau ka ki atu, he nui noa atu nga whakanro hori hori, mo nga whakaaro pohehe e akona ana ki nga Maori. E mea ana. Hoki nga whakaaro o etahi Maori; ki te mea ka whakaae nga Maori kia kore he moui utu tau e tongohia e ratou mo a ratou whenua reti, penei ma reira a ratou taonga e nama nei ka ea ai. (He taonga anake a ratou e tango ai. Kuhore kau he moni pakeke e riro ano in ratou. A ko te [ unclear: kotahi] o te taonga, i rite ki te tekau hereni moni.) A ka tika ano kia nama hou ano ratou. A ko etahi Maori ano o whakaaro ana, ka tango tonu ano ratou i nga utu tau o a ratou whenua i reti ai, a mo te mahi. Otiia he mahi ahu ranei taua mahi, he mea ki ano i mohiotia e ratou) maana ma taua mahi ka ea ni nga mama, i roto i nga tau e [ unclear: ru.] A ki etahi Maori, hore rawa rawa nei he mohio a ratou ki nga tikanga o nga pukapuka i tuhi tuhia ai a ratou ingoa.

He tino nui noa utu taua tu mahi nei. Kotahi Maori e Mohiotia una e au tona mahi. Kua oti ano ana name a tana Maori, te tuhi tuhi eia ana name ki te Mokete kia tika ai te atu ma te pakeha nana aua taonga. A koa oti rawa te Riiri o te Mokete te tuhi tuhi te tauirea o aua korero ki te whare o te kawanatanga i Nopia. A mea atu ana a te wokenu. Kia tuhi tuhia ano e taua Maori tanu ingoa ki tetahi Riiri ano kin Tatana. Ka pai ano kia kiia he Maori tika taua Maori no te mea i ki aia kia To Wokena e kore e [ unclear: tana] ringa ringa te wahi kia rua koa tuhi tuhi aia i te Riiri tuatahi, a ka mahi he aia ki to mea ka tuhi tuhi ano ain i to tahi Riiri ano mo taua whenua ano, a mo mokete ano hoki. Ka mea atu a Te Wokena ki aia. I ahua tawai te kupu atu a Te Wokena he Mea hoki mo tetahi kai whakamaori [ unclear: a] i mahi te mokete tuatahi: "He rangatira rawa te tangata no hou, ina hoki. Ka tino man rawa i a koe ana kupu." He tino ako tenei i te Maori kia Mahi he.

Heoi ra ka nui ano te tika o te muhi a nga Maori, a tae noa ki enei ra.

Tenei ake ano nga raru, o tenei mahi tino kino rawa te kitea ai i tenei Porowini. A e kore ano pea e he taku kupu mehemea ka ki ahau ko taua rara e uta ki enei motu katoa. He men hoki ka uoho rawa kore te Maori. A ka mahi tahae ratou ka mahi muru i nga huanui, me nga mahi kino [ unclear: a e] mea ana ano ahau tena pea o tae ki te tino kino rawa atu ara ki te whakaheke i te toto.

Kua kite ahau, kua mahia houtia to tahi wahi o "Te Ture Whakawa Whenua Maori;" a kua tu te kupu mo nga mahi a etahi o nga tangata no ratou nga ingoa i roto i te Karauna Karaati. Otiia e mea ana ahau, no te mea kua timata nei te Mahi heko nukarau penei. Ko te tino o nga tangata no ratou nga ingoa kei roto kei te Kurauna Karaati, e Whakaae Pea te nuinga o enei ki taua tu hoko nei.

Ko te mana a nga Kai Whakamaori mo a ratou mahi; i nui rawa atu taua mana. A ki te mea e kore e hoake e tano hinenguro to ake tika, penei ka he te whenua nei i aua mahi. He mea naku ki to mahi e mahia whakaoro koretia nei. A e mohio ahau, nei auo i enei ra ano, e mahia ana etahi o taua tu hook ha nei ano. Koin ahau i mea [ unclear: ai] kia rongo koe; me whakakahore rawa te Raihana e tu a Te Wekena hei Kai Whakamaori. Ki te mea kore e tino whakamutua rawatia taua Raihaua, heoi ra me whakamutu mo etahi marma. Ki te ruea e kore e peratia [ unclear: il] enei ra ano o kore pea e putu he ona, a puta rawa ake to whakaaro mo te ora, ko te he kua utonga noa atu.

Naku na,

(I tuhia) F. E. Hamara.

Ki Te Minita mo to Taha Maori, Poneke.